GONARTROZ ve DİZ PROTEZİ
Gonartroz ( diz kireçlenmesi); diz eklem kıkırdak ve kemik yapısının aşınmasına bağlı olarak dizde ağrı ve hareket kısıtlılığının gelişmesi ile karakterize ileri, yaş hastalığıdır. Diz protez ameliyatı ise kireçlenme sonucu oluşan ağrı ve hareket kastlılığının ortadan kaldırılması ve hastanın yaşam kalitesinin arttırılması amacı ile yapılan diz eklem yapılarının metal protezler ile değiştirilmesi ameliyatıdır.
Diz protez ameliyatları 2 kısım altında incelenebilir:
1- Unikondiler (kısmi) diz protezi: diz ekleminin sadece aşınan bölümü değiştirilir.
2- Total (tam) diz protezi: Diz ekleminin tamamı değiştirilir.
Ameliyat Öncesi Hazırlık:
Ameliyat kararı vermek içinöncelikle hastanın şikayetleri ön plana çıkmaktadır. Diğer tedavilere rağmen ( ilaç tedavisi, fizik tedavi, eklem içi enjeksiyonlar vb. ) ağrı ve yürüme güçlüğü devam eden, yaşam kalitesi gün geçtikçe azalan hasta cerrahi yönden değerlendirilir.
Fizik muayenede dizlerde deformite, bacaklarda dizilim bozukluğu, diz iç kısmında özellikle tarif edilen ağrı ve hareket kısıtlılığı görülür.
Ayakta basarken çekilen ön arka ve yan grafiler 60 yaş üzeri diz sorunlu hastalarda altın standarttır. Grafilerde görülen özellikle medial aralıkta daralma ya da eklemin tamamen kapanması halinde hasta protez için adaydır.
Protez kararı verilen hastada bölgesel muayenenin dışında sistemik muayene ve hastanın sağlık özgeçmişi de önem kazanmaktadır. Ameliyat hazırlıkları esnasında hasta anestezi doktoru tarafından değerlendirilip ameliyatta kullanılacak anestezinin tipi belirlenir, hastanın genel sağlık durumu değerlendirilir. Özellikle kalp hastalığı, şeker hastalığı, böbrek yetmezliği vb. durumlarında diz protez ameliyatına karar verilmeden önce ilgili branş hekimleri ile görüşülüp hastanın diz protez ameliyatına uygunluğu tartışılır. Ayrıca diş enfeksiyonları, idrar yolu enfeksiyonları, tırnak enfeksiyonları, ayak mantar enfeksiyonları da cerrahi öncesinde değerlendirilmelidir. Hasta eğer kullanıyor ise aspirin, coumadin benzeri kan sulandırıcı ilaçları mutlaka doktoruna bildirmeli ameliyattan 7-10 gün önce bu ilaçlar kesilip gerekirse yerine kan sulandırıcı cilt altı uygulanan iğne tarzı ilaçlara dönülmelidir.
Ameliyat:
Ameliyat süresi tek diz için genellikle 1-2 saat arasındadır ve hasta ortalama 3-5 gün arası hastanede kalır. Ameliyat dizin ön tarafında 10-15 cm uzunluğunda bir kesi yoluyla gerçekleştirilir. Uyluk kemiği (femur) ve kaval kemiğinin (tibia) aşınmış olan uç kısımları çıkarıldıktan sonra metal yapıdaki protez, kemik çimentosu denilen yapıştırıcı bir malzeme ile, çıkarılan kemik kısımlarının yerine yerleştirilmektedir. İki metal parçanın arasına da polietilen yapıda insert denilen bir ara parça konulmaktadır. Ameliyat bitiminde cerrahi alandaki kanı dışarıya aktarmak için dren denilen plastik bir boru kullanılır.
Hastalara, ameliyat esnasında kaybedilen kanı yerine koymak için hastanın genel durumu, kan tablosu ve ameliyatın gidişatına göre kan nakli de yapılmaktadır. Bunun haricinde yine ameliyat esnasında ya da ameliyat sonrasında kullanılan ototrasfüzyon denilen kan kurtarıcı sistemler ile hastanın ameliyatta kaybedilen kendi kanı özel bir işlemle tekrar hastaya verilebilir. Bu sayede hastanın kan nakli ihtiyacı azalmaktadır.
Dikişler ameliyattan sonraki 12-14 ncü günler arası alınır. Bu süre içinde 2-3 günde bir yapılan cilt pansumanları yeterli olacaktır.
Hasta rehabilitasyonu ameliyatın hemen ardından başlar. Ameliyat ta kullanılan anestezi tipine göre ( spinal- belden yada genel anestezi) hasta kendine geldiği andan itibaren izometrik tipte bacak kas egzersizleri başlanır. Ameliyattan sonraki gün hasta oturabilir, kendini iyi hisseder ise ayağa kaldırılabilir. 2nci gün walker ( yürüteç) desteği ile yürümeye başlar. 4ncü gün civarı merdiven inip çıkabilir hale gelir. Bu süre içinde yatakta belli bir program dahilinde quadriceps egzersizleri, ve diz hareket açıklığını arttırıcı egzersizler hasta tarafından aktif olarak ya da cihaz destekli (CPM cihazı) pasif olarak yaptırılır.
Hastalar ortalama 2-3 hafta civarı desteksiz yürü hale gelebilirler.
Ameliyat Sonrası Yaşam:
Hastalar ameliyattan sonraki ortalama 1 ay içerisinde sosyal yaşantılarına dönebilirler. Aşırı hoplama zıplama gibi eklemi zorlayıcı hareketler, dizi yere koymak alaturka tuvalete oturmak gibi hareketlerden kaçınılması protez ömrünü uzatan koruyucu hareketlerdir. Bunların haricinde hastalar tüm günlük yaşantılarını normal şekilde sürdürebilir hale döneceklerdir.
Ameliyatın Olası Riskleri:
Diz protez ameliyatları ortopedi ameliyatları içerisinde major (büyük) ameliyat kategorisi içerisindedir. Büyük grup ameliyatlar içinde olduğu için ameliyat sonrası bazı riskler ortaya çıkabilmektedir. Bu risklerin en aza indirilmesi için ameliyat öncesi ve sonrası dönemde gerekli önlemler alınmaktadır (pıhtıya karşı kan sulandırıcı iğneler, enfeksiyona karşı antibiyotikler vb). Hemen her türlü önlem alınmasına karşın istenmeyen durumlar ile karşılaşılabilinmektedir. Bu sorunlar: cerrahi bölgede enfeksiyon, pıhtı atmasının yanı sıra çok nadiren damar-sinir hasarları, protez çevresi kırıkları ( % 1 den daha az) olabilir.
