Gebelikte Erken Dönem Ultrason- 11. Haftadan Önce Ultrasonografi
Gebelikte erken dönem ultrasonografisi karın yoluyla veya vajinal yoldan yapılabilir. Özellikle erken haftalarda transvajinal ultrasonla çok daha iyi görüntüleme sağlanır. Transvajinal ultrasonografi yani vajinal yolla yapılan ultrasonografinin bebeğe veya anneye herhangi bir zararı yoktur. Transvajinal ultrasonografi şüphesiz kadın hastalıkları ve doğum alanında bir devrim yarattı ve erken fetal gelişimin basamaklarını gözler önüne serdi. İlk haftalarda karından yapılan ultrasonografiye göre, vajinal ultrason çok daha iyi görüntüleme sağlar ve fetusun ve kalp atımlarının daha erken görülebilmesine olanak tanır.
Bu haftalarda yapılan ultrasonografinin ana amacı ve başlıca faydaları şu şekilde sıralanabilir:
1. Fetusun yaşayıp yaşamadığının ve gebelik kesesinin rahim dışında yerleşmediğinin dışlanması, gestasyonel trofoblastik hastalıklar gibi hayatı tehdit edici ve erken tanı gerektiren hastalıkların gebelik ilerlemeden tespit edilmesi
2. Çoğul gebelik varlığının saptanması ve plasenta yerleşiminin tayini
3. Gebelik yaşının tayini ( hem 1. ve 2. trimester tarama testlerinin zamanlanmasının planlanması, hem de doğru olarak tahmini doğum tarihinin hesabı için bu çok önemli)
4. Fetal anormalliklerin erken tayini ( bu her ne kadar 11-14 hafta arasını kapsasa da 11. hafta öncesi tespit edilebilecek anormalliklerde mevcut
Gebelik yaşı tayini için en iyi ölçüm hangisidir? Baş popo mesafesi olarak adlandırdığımız CRL ölçümünün erken dönemde yani 14. Hafta'dan önce yapılması ile birkaç günlük hata payı ile gebelik yaşı doğru olarak belirlenir. Özellikle 20. Haftadan sonra yapılan ölçümlerde hata payı 2-3 haftaya kadar çıkabildiğinden gerçek gebelik yaşının belirlenmesi mümkün olamayabilir.
Hafta hafta ultrasonla görebileceklerimize göz atalım:
5. hafta:
Gebelik menstruasyon sonrası 5. haftaya ulaştığında gebelik kesesi, 6. haftaya ulaştığında ise embriyo ultrasonografiyle görüntülenebilir. Kısa bir süre sonra fetal kalp aktivitesi belirir. Fetal pol yaklaşık 2-3 mm, Kalp atım hızı ise 100/dakikadır. İlk 11 haftada embriyo hızla gelişir. Yolk sak yani bebeğin ilk barsak sistemi 10. haftaya kadar giderek büyür.
6. hafta:Bebek 4-8 mm dir. 6 hafta 4 gün ya da daha büyük veya 5mm ve üstü embriyoda hemen her zaman kalp atımı görülmelidir. Gebelik kesesi 2 sıvı dolu kesecik içerir: Yolk sak'ın yer aldığı sölomik kavite ve embriyonun yer aldığı nispeten daha küçük amniyotik kavite. Ultrasonografide ilk belirginleşen yapı 6. haftanın sonu 7. haftanın başında ilkel nöral tüptür. Embriyonun ileri derecede eğriliği nedeniyle tek planda ancak belli bir segmenti izlenebilir.
7. hafta:
Bebeğin 9-14 mm kalp atımı 130 / dakikadır. Amniyotik kavite hızla genişler. Fetal baş vücudun diğer kısımlarından ayrı olarak izlenir ve ilkel venriküler sistem görüntülenebilir. Tüm vücut görüntülenebilse de ayrıntılı olarak yapıların görülebilmesi için beklemek gereklidir. Göbek kordonu kısadır ve nispeten parlaktır, barsaklar göbek kordonu içine fıtıklaşmıştır.
8. hafta:
Bebeğin boyu 15-22 mmdir. Kalp atımı 160'dır. Beyinde 3 adet yapı mevcuttur: 1- prosensefalon veya önbeyin 2- Mesensefalon ya da orta beyin 3- Rombensefalon ya da arka beyin. Bu yapılardan rombensefalon ultrasonografi ile ayırt edilebilir. Fakat detaylı beyin görüntülenmesi için ileri haftalar beklenmelidir. Bazen fetal mide izlenebilir. Kol ve bacaklar tomurcuk halindedir ve ilk vücut hareketi bu haftada izlenir. Kafatası, omurga ve kaburgaların sınırları izlenir.
9. hafta:
Bebeğin boyu 23-31 mmdir ve kalp atımı 175'e ulaşır. Amniyotik kavite artık sölomik kaviteden geniştir. Fetal beyin içindeki en önemli gelişim falks serebri ve koroid pleksusların ortaya çıkmasıdır. Uzun kemikler ve parmaklar ilk kez bu haftada belirgin olarak görüntülenebilir. Kol ve bacak hareketleri gözlenir. İlk kemikleşme merkezi çene kemiği ve köprücük kemiğinde izlenebilir.
10-11. hafta:
Bebeğin boyu 32-54 mmdir ve Fetal kalp atımı 11. hafta sonunda 165'e düşer. Fetus insan şeklini almıştır. Kafada oksipital kemikte kemikleşme başlar. Beyincik izlenir. Bu haftada ayrıca fetusun yüzü, damak gibi kemik oluşumlar ve ayaklar ve ayak başparmakları izlenir. Ancak damak mineralizasyonu ancak 13-14. haftada gerçekleşir. 10.haftada omurga kemikleşmesi başlar. Fizyolojik omfolosel yani göbek kordonu içine barsakların fıtıklaşması hemen tüm fetuslarda görülebilir. Barsaklar 11. hafta sonu itibariyle karın içine dönmelidir. 11. haftada fetal kalbin 4 oda görüntüsü seçilebilse de ayrıntılı görüntü için çoğunlukla 14. hafta beklenmelidir. Yinede AV kapak hareketleri izlenebilir. Ancak fetal aklbin ayrıntılı görüntülenebilmesi için gebeliğin ortası yani 20. Hafta beklenmelidir.10. haftadan önce %75 fetusta mide izlenir. Böbrekler 10. haftadan itibaren görülebilir, 11. hafta itibariyle %98 fetusta böbrekler izlenir. Boyu 38-67 mm arasında %91 fetusta, 67 mm.den sonra ise tüm fetuslarda mesane izlenir.
Kafa kemikleri kemikleşmesi10. gebelik haftasında başladığından 11. haftadan önce anansefali ve ansefalosel tanısı koymak genellikle mümkün değildir. Yine vermis gelişimi 13-14. haftayı beklediğinden hatalı Dandy-walker tanısı olabilir.
11. haftadan önce tanıda hata olabilecek anormallikler:
-Anansefali
-Omfolosel
-Megasistit
-Dandy-Walker anomalisi
Çoğul gebeliklerde koryonisite ( kaç plasenta olduğunun) tayini:
İkiz gebelikler ya iki yumurtanın iki sperm tarafından döllenmesi ile oluşur ya da tek yumurta tek spermle döllendikten sonra, döllenmiş yumurta ikiye bölünür. Döllenmiş yumurtanın bölünme işlemi ilk günlerde gerçekleşirse, birbiri ile bağlantısı olmayan iki ayrı gebelik kesesi, iki ayrı plasenta ve iki ayrı amniyon kesesi oluşur. Eğer bölünme işlemi gecikirse bebekler tek plasentayı paylaşabilir, tek keseyi paylaşabilir, daha da geç bölünme olursa yapışık ikiz durumu ortaya çıkabilir. İkibebeğin tek plasentayı ya da tek amniyon kesesini paylaşması gebelikte bazı sorunlar yaratabilir. Tek plasenta paylaşan bebeklerde ortak bir dolaşım ağı olacağından bir bebekten diğerine ortak kullanılan plasentadaki damarlar ile kan geçişi olabilir. Bir bebek sürekli ikizine kan verip, kansız kalabilir ve gelişme geriliği riski yaşarken, diğer bebek sürekli aldığı kan nedeniyle kalp yetmezliği riskiyle karşı karşıya kalır. Bu durum ikizden ikize transfüzyon sendromu adını alır ve tüm tek plasenta paylaşan bebeklerin %15'inde görülür. İkizden ikize transfüzyon sendromu olan bebeklerin biri, ya da her ikisi birden kaybedilebilir. Tek plasentası olan bebeklerde (Monokoryoniklerde) ikizlerden birinin erken ölümü, diğerinide riske sokar.
Tek kese paylaşan bebeklerde aynı sorunu yaşayabilirler. Tek kese paylaşan bebeklerde ek olarak iki kordonun birbirine dolanması ve buna bağlı gebelik kaybı riski de mevcuttur.
Yukarıda saydığımız nedenlerden dolayı ikiz gebeliklerde plasenta ve amniyon kesesinin ortak olup olmadığının erken gebelik dönemlerinde belirlenmesi önemlidir. Tercihen 16. Haftadan önce plasenta ve kese sayısı belirlenmelidir. Çünkü 16. Haftadan sonra kesin tanı konulamayabilir.
Ultrasonda iki ayrı kese görüntüsü kalın bir zarla ayrılmış şekilde 6-9. haftalar arasında izlenir. 6. haftadan itibaren bu kalın zar gittikçe incelerek uçta kalır ve ters Y şeklinde gözükür ( lambda belirtisi). Tek plasenta tek kese olan gebeliklerde (Monokoryonik monoamniyotik ) tek yolk sak ve tek kese mevcutken, iki ayrı kese olanlarda (diamniyotiklerde) iki ayrı yolk sak izlenir. Bu haftalarda yapışık ikiz tanısı konulabilir ve erken tanı gebelik sonlandırılması kolaylığı açısından önemlidir.
Kese ne zaman görülmeli? 4-5.hafta
Fetal pol ne zaman görülmeli? 5. hafta
Yolk sak ne zaman görülmeli? 4-5. hafta
Kese 5-8 mm de iken görülmelidir. Düzensiz görüntülü , büyük ya da yoksa gebelik akibeti kötüdür ( anembriyonik gebelik). Fetal kalp atımı varsa büyük yolk sak normal kabul edilebilir, giderek küçülmesi ve düzensiz olması ise bebeğin anne karnında ölebileceğinin (missed) habercisi olabilir. Ancak embriyo görünmüyorsa ileri derecede büyük yolk sak gelecekteki düşüğün habercisi olabilir. 11. Haftadan itibaren yolk sak küçülmeye başlar ve kaybolur.
Fetal kalp atımı ne zaman görülmelidir? 5-6 hafta
