Erkek genital(üreme) sistem anatomisi : organa genıtalıa masculına

ERKEK GENİTAL (ÜREME) SİSTEM ANATOMİSİ : ORGANA GENITALIA MASCULINA

Erkeğin gebelik oluşmasındaki rolü kadınınkine göre çok daha basittir. Basitçe Spermatogenesis ( canlı spermatozoa oluşması ve olgunlaşan spermatozoaları vagina’ya taşımaya yarayan bir sistem mevcuttur. Erkek üreme hücrelerinin sürekli olarak üretildiği testislerden bunları vaginaya taşıyan penise kadar olan taşıma sisteminde yer alan çeşitli organlarında kendilerine göre farklılaşmış fonksiyonları vardır.
Erkek Genital ( Üreme ) Organları iki grup olarak incelenir.

ERKEK İÇ GENİTAL (ÜREME ) ORGANLARI ( ORGANA GENİTALİA MASCULİNA İNTERNA ) :
Erkek İç Genital (Üreme ) Organları : Scrotum içerisinde yer alan iki adet Testis , Epididimis , Vesicula Seminalis , Glandula Prostate, Vas defferens ve Glandula bulbourethralis (Cowper bezi ) nden ibarettir.
ERKEK DIŞ GENİTAL (ÜREME) ORGANLARI ( ORGANA GENİTALİA FEMİNİNA EXTERNA ) :
Erkek Dış Genital (Üreme ) Organları : Penis ve testisleri ve epididimis’i içinde barındıran Scrotum adını verdiğimiz Anatomik yapılardan (oluşumlardan) ibarettir.
ERKEK DIŞ GENİTAL ( ÜREME ) ORGANLARI :
PENİS :
Penis, erişkin bir erkekte 5-9 cm uzunluğunda, 3-5 santimetre çapında silindir şeklinde spongios (süngerimsi ) bir organdır. İçinde kan damarlarını barındıran özelleşmiş gözenekler vardır.
Cinsel uyaranlara bağlı olarak sertleştiğinde (erection ) penis’ in boyu yaklaşık iki kat uzar ve çapı artar. Penis boyutlarındaki artışı sağlayan mekanizma penisin iç yapısında bulunan boşluk (spongiosus doku) ve gözeneklerin içinin kan ile dolmasıdır. Uyaran bittiğinde penis kısa sürede eski boyutlarına geri döner.
Penis uzunluğu ırklara göre veya kişilere göre değişmektedir. Bilinenin aksine yeterli cinsel tatmin için penisin büyüklüğünün değil kalınlığının önemi vardır. (Aslında kalınlığından da çok kişinin partneri ile birlikteyken seksüel uyaranları ne kadar sıklıkla yaşadığı daha önemlidir.) Penis uzunluğu çok değişken olabilir ve penisin cinsel işleviyle boyutları arasında bilinen bir ilişki yoktur.
Penisin glans penis ( penis başı ) ve corpus penis ( penis gövdesi ) olmak üzere iki kısmı vardır.
Glans penis , preaputium adını verdiğimiz halk arasında sünnet derisi denilen bir deri ile kaplıdır. Erkek sünnet olduktan sonra bu kısım açıkta kalır. Sünnet olmamış erkeklerde sünnet derisinin içindeki glans penis , erection (ereksiyon – sertleşme ) ile birlikte ortaya çıkar, sonra eski boyutlarına döndüğünde tekrar preaputium ( sünnet derisi ) tarafından örtülür.
Glans penis , bir erkeğin en duyarlı , hassas bölgelerinden biridir ve içerdiği çok sayıda sinir ucu sayesinde erkek orgazmında en önemli rolü oynar.
Penisin ortasından Uretra (sidik kanalı) geçmektedir. Penisin tam orasındaki bu deliğe Orificium urethralis externa adı da verilir. Urethra , Sidik kesesi ( Vesica urinaria , mesane ) ile sidik (idrar ) deliği arasındaki bir borudur ve sidik (idrar ) bu borudan geçerek dışarıya boşaltılmaktadır. Uretranın diğer bir fonksiyonu ise erkeğin orgazmı sırasında spermanın (ejaculat , meni ) dışarıya atılmasıdır.
Erkek urethrası kadın urethrasına göre çok daha uzundur; bu nedenle idrar yolu enfeksiyonları özellikle Sistit ( sidik kesesi enfeksiyonu , mesane enfeksiyonu ) kadınlarda urethranın kısa oluşundan dolayı daha sık görülmektedir. Erkeklerde ise Urethra’nın kadınlara göre daha uzun olmasından dolayı İdrar yolu enfeksiyonları (Ü.S.E : Üriner Sistem Enfeksiyonu ) , kadınlara göre daha nadir görülmektedir.
SCROTUM : TORBA
Scrotum : Testis torbası ,Torba ,adından da anlaşılacağı üzere içinde sağlı sollu yer alan iki adet testis , sperm kanallarının bir kısmı ve çok sayıda damar yapısı içeren torbanın ismidir.
İçindeki spermatozoaların ölmemesi ve spermatozoa yapımının (spermatogenesis) aksamaması için torbanın içindeki ısı vücut ısısından ortalama 2 derece daha düşüktür.Spermatozoaların (erkek üreme hücrelerinin ) üretilmesi için en uygun ısı 35 Santigrat derece civarıdır. Testislerin vücut dışında yer almasının nedeni de budur. Scrotum’un (torbanın ) vücut dışında bulunmasının nedeni de budur. Scrotum ,soğuk havalarda spermatozoaların soğuktan zarar görmemeleri için Musculus cremaster internus adını verdiğimiz kas yardımı ile testisleri vücut içerisine alır. Sıcak havalarda ise yine bu kas yardımı ile tam tersi şeklinde gevşeterek vücuttan uzaklaştırır. Bu olay spermatozoaların canlı kalabilmesi için gerekli olan sıcaklığının regülasyonunu ( ayarlanması ) olayıdır.
Uterusta ki erkek foetus’ ta karın içerisinde oluşan testisler daha sonra scrotum’a inerler .Bu testise inme gerçekleşmez ise İnmemiş Testis (Cryptorchismus ) tablosu ortaya çıkar.Hem kısırlık nedeni olması hem de inmemiş testislerde tümör gelişme oranının belirgin şekilde artması nedeni ile üzerinde önemle durulması gereken bir durumdur.
ERKEK İÇ GENİTAL (ÜREME) ORGANLARI :
TESTİS : ERBEZİ
Testisler (erbezleri ) , scrotum ( torba ) içinde yer alan, spermatozoaların üretildiği ve “testosteron” adı verilen erkeklik hormonunun salgılandığı iki adet organdır.
Büyüklükleri kişiden kişiye farklılıklar göstermekte olup her biri ortalama 20-30 gram ağırlığında, 4-5 cm uzunluğunda ve 2-2,5 cm kalınlığındadır. Aynı büyüklükte olmalarına karşın sol testis sağdakine göre biraz daha aşağıda yerleşimlidir.
Her testis içinde küçük ve oldukça kıvrımlı sperm kanalcıkları bulunur. Bu kanalcıklar beyinde bulunan hipofiz bezinin salgıladığı FSH hormonu”nun etkisi ile spermatozoalar (erkek üreme hücreleri ) üretmektedir.
Testisler yine hipofiz bezinden salgılanan ve LH hormonunun etkisiyle erkeklik hormonu olarak da bilinen testosteron hormonunu üretmektedirler.
Ergenlik (puberte, buluğ çağı) döneminden itibaren salgılanması artan testosteron hormonu etkisiyle erkek çocuklarda ses kalınlaşması, sakal çıkması, genital bölgelerde kıllanmanın olması, vücut kaslarının gelişmesi gibi değişimler yaşanır (seconder seks karakterleri). Sperm üretimi de ergenliğin başlamasından kısa bir süre sonra başlamaktadır.
Erişkin bir erkekte de testosteron erkek cinsiyete özgü özelliklerin devamını ve sürekli olarak spermatozoa (erkek üreme hücresi ) üretimini sağlamaktadır.
Sperma denilince sadece canlı yada cansız spermatozoalar (erkek üreme hücreleri ) anlaşılmaktadır. Oysa Sperma , içerisinde canlı sprematozoaları (erkek üreme hücrelerini ) , vesicula seminalis , glandula prostata ve Cowper bezi adını verdiğimiz toplam 3 (üç ) adet erkek üreme bezlerinin salgılarının da bulunduğu halk arasında meni olarak adlandırılan sıvının tamamına verilen isimdir.
EPİDİDİMİS :
Epididimis : Testislerin üzerinde oturmuş kıvrımlar halinde sarılmış durumda bulunan kanal sistemidir.Yaklaşık 6 metre uzunluğundadır.Bu kanalda depo edilen spermatozoalar (erkek üreme hücreleri ) hareket yeteneklerini arttırırlar. Epididimis’ ten sonra tubuli seminiferi contorti ve tubuli seminiferi recti , Vas defferens adı verilen ve spermatozoaları penise taşıyan kanal yer alır.
SPERMATOZOA : ERKEK ÜREME HÜCRESİ :
Sperm hücresi yaklaşık 0.05 mm uzunlukta , çıplak gözle görülemeyen çok küçük bir tek hücredir.
Spermatozoa’ nın (erkek üreme hücresi) , baş , gövde ve kuyruk olmak üzere üç ayrı bölümü vardır.
Spermatozoa’ nın Baş bölümü , yumurta (ovum ) hücresi içine girme görevini yürütür. Baş kısmının iki önemli özelliği vardır; bir tanesi spermatozoanın yumurta hücresi (ovum ) içerisine girmesini sağlayan eritici enzimlerin bulunduğu uç kısmındaki akrozom adını verdiğimiz organelidir. Akrozomun içinde yer alan Akrozim adını verdiğimiz eritici enzim yumurtanın (ovum ) zona pellucida adındaki dış zarını delerek döllenmeyi (fecondatiton ) sağlarlar. Baş kısmının diğer görevi ise çekirdek (nucleus) içinde yer alan X veya Y kromozumuna ait genetik materyalın saklanmasıdır. Yumurtanın ; X Kromozuma sahip spermatozoa ile birleşmesi dişi : kız cinsiyeti, Y Kromozuma sahip spermatozoa ile birleşmesi ile de erkek cinsiyeti oluşturacaktır.
Spermin boyun kısmında bulunan mitecondrialar sayesinde hareketlilik için gerekli enerji (ATP : Adenosin Tri Phosphate ) temin edilmektedir
Spermatozoa’ nın gövde bölümü spermatozoa’ nın (erkek üreme hücresinin ) 23 kromozomdan oluşan genetik materyalini (DNA zincirini ) içerir. Burada ayrıca spermatozoa’ nın canlı kalması ve hareket etmesi için gerekli olan enerji sağlayan maddeler (Adenosin Tri Phosphate ) da depolanmıştır.
Spermatozoa’ nın kuyruk bölümü, spermatozoa’ nın hareketli olmasını sağlar , kırbaç hareketleriyle ilerleyen spermatozoa’ lar (erkek üreme hücreleri ) bu şekilde yumurta hücresini (ovum ) bulmaya çalışırlar. Kuyruk kısmında bulunan microflamanlar sayesinde de sperm hareketliliğini (motiliteyi) sağlamaktadırlar.
Spermatozoa’ nın kuyruk bölümü, spermatozoa’nın hareketli olmasını sağlar , kırbaç hareketleriyle ilerleyen spermatozoalar (erkek üreme hücreleri ) bu şekilde yumurta hücresini (ovum ) bulmaya çalışırlar.
Spermatozoa’lar (erkek üreme hücreleri ) daha oluşum aşamasında cinsiyet kromozumlarından birini alırlar. ( X veya Y kromozomu )
Yumurta hücresini (ovum ) dölleyen spermatozoa (erkek üreme hücresi ) , Y kromozomuna sahip ise foetus’un (daha sonra bebek ) cinsiyeti erkek , X kromozomuna sahip ise foetus’un cinsiyeti dişi : kız olur. Yani bebeğin cinsiyetini daima babadan gelen spermatozoa’ nın (erkek üreme hücresi ) Cinsiyet kromozomu ( X veya Y ) belirler. Bebeğin cinsiyetinin belirlenmesinde kadının yumurta hücresinin (ovum ) hiç bir rolü yoktur.
SPERMATOGENESİS : SPERMATOZOA ÜRETİMİ
Her testis içinde çok ince ve birbiri üzerine katlanmış çok sayıda kılcal boru vardır.(tubuli seminiferi contorti et recti ) Spermatozoalar (erkek üreme hücreleri ) bu borular içerisinde yaklaşık 74 günlük süre içinde oluşup olgunlaşmaktadır. Tek bir sperm hücresi yaklaşık 2.5 ayda erişkin – olgun hale gelmektedir. Spermatozoaların üretimi devamlıdır, üretilen spermatozoalar sürekli depolanır ve boşaltılmaya hazır bekler
Beyindeki Hypotalamus bezinin uyarı ile Hypofiz bezi FSH ve LH hormonlarını üretmektedir. Kadın ve erkekte bu hormonların etki ettiği hedef organlar farklıdır. Erkekte FSH ve LH kan yoluyla testislere ulaşarak orada Testesteron (erkeklik hormonu ) ve spermatozoa yapımını (spermatogenesis ) kontrol etmektedir. Testis dokusu , spermatozoa üretiminin yapıldığı tubuli seminiferi contorti ve tubuli seminiferi recti ve hormon üretimi yapan İnterstisium bölümlerinden oluşmaktadır.İnterstisium’ da yer alan Leydig hücreleri testesteron adı verilen erkeklik hormonunu üretmektedir. Testesteron hormonu bir taraftan testislerdeki spermatozoa yapımını da uyarırken , diğer taraftan da kana geçerek uzak dokularda da etkisini göstermekte ; özellikle beyinde Cinsel İstek (Libido ) , ses tellerinde (vocal cordlarda ) kalınlaşma , yüzde sakal ve bıyık çıkması , kıllanma , kemik ve kas dokusunda erkek tipi gelişimin başlaması gibi
Spermatozoa (erkek üreme hücresi ) üretimi , tubuli seminiferi contorti ve tubuli seminiferi recti lerde yapılmaktadır.Tubuli seminiferi contorti et recti , germ hücresi tabakaları ve ortasında lumen adı verilen kanalcıklardan oluşmaktadır.Germ hücreleri bu kanalcıkları döşemektedirler.Yuvarlak immatur spermatozoalar dış bölümde yer alırken , matur spermatozoalar lumende bulunmaktadır.Lumenler birleşerek Epididimise spermatazoa akışını sağlamaktadır.Hipofiz bezinden salgılanan FSH hormonunun erkekteki etkisi tubuli seminiferi contorti et recti de spermatozoa üretimini sağlamaktır. LH hormonu ise Leydig hücrelerinden testesteron hormonu üretimini kontrol etmekte , dolaylı olarak yine spermatozoa yapımı ve maturationu üzerine etki göstermektedir.
Germ hücreleri belli bölünme ve olgunlaşma aşamalarını tamamlayarak spermatogonium’dan spermatazoa evresine kadar gelişim göstermektedir. Spermatogonium’da kromozom sayısı 46 , XY iken , mayoz bölünmeler sonucunda son aşamada Spermatozoa ’da kromozom sayısı yarıya inmektedir ( 23 , X veya 23 , Y ) Bu olaylar zincirine Spermatogenesis denilmektedir. Spermatogenesis’in her aşamasında pek çok enzim ve protein gibi maddeler rol almaktadır. Genetik ve hormonal etkiler başta olmak üzere Spermatogenesis üzerinde pek çok faktör etkilidir.Bir Spermatozoa hücresinin kadın yumurtasını (ovum ) dölleyebilmesi için olgun formu olan Spermatozoa evresine gelmiş olması gerekmektedir.
Spermatozoa (erkek üreme hücresi ) üretimi aynen yumurta hücresi üretiminde olduğu gibi esas olarak 46 kromozom taşıyan bir hücrenin tam yarıdan ikiye bölünmesiyle gerçekleşir. Erkeklerin hücrelerinde cinsiyet kromozomu olarak bir X bir de Y kromozomu bulunur. Kadında ise cinsiyet kromozomlarının her ikisi de X yapısındadır
Spermatozoalar (erkek üreme hücreleri ) oluşum aşamasında böylece cinsiyet kromozomlarından ya X veya Y kromozomunu alırlar.
Yumurta hücresini dölleyen spermatozoa (erkek üreme hücresi ) Y kromozomuna sahip olduğunda foetus’un cinsiyeti erkek, X kromozomuna sahip olduğunda foetus’un cinsiyeti dişi : kız olur.
Yani bebeğin cinsiyetini annenin yumurtası değil, daima babadan gelen spermatozoa ‘nın cinsiyet (sex) kromozomu ( X veya Y kromozomu ) belirler.
Tubuli seminiferi contorti et recti de üretilen spermatozoa lar (erkek üreme hücreleri ) sperm taşıyan kanallara geçmektedir .Sırası ile , Rete mirabile testis – ductus afferens – epididimis – vas defferens – ductus ejaculatorius – vesicula seminalis içinden ilerlemektedir. Vesicula seminalis’te depolanan spermatozoa lar ejaculation (boşalma ) esnasında penis ucundan sperma olarak dışarı atılmaktadır. Sperma içerisinde spermatozoa (erkek üreme hücreleri ) dışında prostat , vesicula seminalis ve Cowper bezlerinde üretilen sıvılarda vardır.
Spermatozoalar (erkek üreme hücreleri ) oluşum aşamasında böylece cinsiyet kromozomlarından ya X veya Y kromozomunu alırlar.
Yumurta hücresini dölleyen spermatozoid (erkek üreme hücresi ) Y kromozomuna sahip olduğunda foetus’un cinsiyeti erkek, X kromozomuna sahip olduğunda foetus’un cinsiyeti dişi : kız olur.
Yani bebeğin cinsiyetini annenin yumurtası değil, daima babadan gelen spermatozoidin cinsiyet (sex) kromozomu ( X veya Y kromozomu ) belirler.
ERKEK ÜREME BEZLERİ VE KANALLAR :
Ana sperm kanalının içine vesicula seminalis ‘i , prostat bezi ve Cowper salgı bezleri kendi salgılarını boşaltarak sperma ‘nın son şeklini almasını sağlarlar. Bezlerden salgılanılan tüm salgılar spermatozoalar (erkek üreme hücreleri ) üzerinde besleyici ve hareket artırıcı niteliktedir.
İçinde spermatozoaların olduğu sperma’ya ( meniye ) semen veya ejaculat adları da verilmektedir.
Yaklaşık 2- 4 ml. hacmindeki spermanın (semenin ) %60′ı vesicula seminalis bezi tarafından , %20’si prostat tarafından üretilmektedir.
Prostat en dış kısımda yer alan organ olduğundan ejaculation’ da ilk boşalan sıvı prostat sıvısıdır ve en canlı spermatozoalar de bu sıvı içinde yer alır. Burada bilinmesi gereken nokta cinsel ilişki sırasında erkeğin uyarılması sonucunda penisin ucundan gelen ilk sıvıda (zevk suyu) spermatozoaların bulunduğu için bu sıvının vaginaya bulaşması ile gebelik şansının olduğudur.
Sperma (meni , semen ) yaklaşık 1- 4 ml hacminde , opak-gri renkte, kuruduğunda sarı bir renk alan, kendine özgü bir kokusu olan, yapışkan ve kıvamlı bir sıvıdır. Erkeğin orgazmı ile birlikte fışkırarak dışarı boşalır. Bu olaya ejaculation ( ejakulasyon – boşalma) adı verilir.
Vücuttan atılan sperma (meni , semen ) 5-20 dakika arasında yapışkan halini kaybederek sıvılaşır. 30 dakika da tamamen su gibi bir duruma gelir. (likefaksiyon, erime). Bir ejaculationda erkek ortalama 100-200 milyon arasında spermatozoid (erkek üreme hücresi ) boşaltmaktadır.
Yumurtanın döllenmesinde sperm sayısı kadar spermlerin kalitesi yani hareketlilik oranı ve morfolojisi (yapısı) de önemlidir. Çünkü spermada (menide, semende ) atılan spermatozoaların tamamı kaliteli değildir; örneğin bir kısmı hareketsiz, deformiteli (bozuk yapıda) veya ölü olabilir.
Spermanın (semenin ) özelliklerinin Laboratuvar’ da incelenmesine Spermiyogram Testi (Semen Analizi) adı
Verilmektedir.
Sağlıklı günler dileği ile…

Uzman Dr.Ali AYYILDIZ

Veteriner Hekimi – İnsan Anatomisi Uzmanı Dr.