Hastalar en çok dismenore (ağrılı adet görme), disparoni (ağrılı cinsel ilişki) ve infertilite (kısırlık) şikayetleriyle başvurmaktadır. Hastaların hiçbir şikayeti olmaması da olasıdır. Kronik pelvik ağrı(6 aydan uzun süren alt karın ağrısı) ve kısırlık nedeniyle cerrahi yapılanların %50 -70 inde endometriozis saptanmaktadır. Dismenore sıklıkla adet öncesi başlar adet boyu devam eder ama hastaların üçte ikisinde adet aralarındada ağrı olmaktadır.Barsak tutulumu olan hastalarda ağrılı dışkılama görülebilmektedir. Aybaşı ile birlikte gelen barsak kanamaları endometrıotik odakların barsak duvarına yayıldığını gösterir.İdrar torbası tutulumu varsa idrarda kan görülebilir.
Endometrıozis hastalarının çoğu, çocuk sahibi olamama nedeni ile doktora başvurur.Kısırlık şikayeti olan kadınların %20-40 nda endometrıozis saptanmaktadır.Endometrıozis hem yapışıklıklar yaparak normal yumurtalık ve tüp anatomisini bozarak ,hemde yumurtalık fonksiyonlarını etkileyerek kısırlığa neden olur.
Tanıda ilk olarak ; jinekolojik muayene yapılır.Haznenin (vajina)direkt gözle incelenmesi sonrası elle yapılan muayenede vajen arka duvarında endometrıozis düğümleri (nodül)ele gelebilir.Bu sırada ağrı hissi oluşabilir.Yumurtalık bölgesinin elle muayenesi esnasında tipik ceviz büyüklüğünde elastik ve hafif ağrılı organlar hissedilir.Endometrıozisin şiddetine göre bu bölgede büyük kistik kitleler ve hareket ettirilemeyen nedbe dokusunun konglomeratı parmaklar tarafından hissedilir.
Endometriozis tanısında ultrasonun yeri sınırlıdır.Yumurtalıklara yerleşmiş olan endometriomaların(çikolota kisti) tanısının koyulmasında yardımcıdır.Vagınal yolla (hazneden )yapılan ultrason kadın üreme organlarını değerlendirmede daha değerlidir. Endometrıomaların ultrason görüntüsünde düzgün sınırlı içeriği kyu ve yoğun olup kat alanlar içermeye kist görülür.
Tanıda cerrahi altın standarttır. Cerrahi uygulama olarak laporoskopi en sık tercih edilen yöntemdir.Hikayesinde endometrıozisten şüphe duyulan hastalarda ,kısırlık problemide varsa mutlaka tanısal laparaskopi yapılmalıdır.Laparaskopide direkt olarak lezyonlar gözle görülmektedir. Erken dönemdeki lezyonlar küçük, yüzeyden kabarık olmayan ,mavi-siyah renkli barut yanığı görünümündedir.Kendiliğinden kaybolacağı gibi etraftaki dokularda yapışıklığa neden olup normal anatomik yapıları bozabilir.
Laparaskopi bulgularına göre hastalık 4 evredir:
1. EVRE : MİNİMAL ENDOMETRIOZİS
2. EVRE : HAFİF ENDOMETRIOZİS
3. EVRE : ORTA ŞİDDETTE ENDOMETRIOZİS
4. EVRE :ŞİDDETLİ ENDOMETRIOZİS
Kandan bakılan Ca 125 değeri tanı için değilse de, tedaviye cevap takibinde endometrıoziste kullanılan bir belirteçtir.
