ÇOCUKLARDA OBEZİTE ( AŞIRI ŞİŞMANLIK )
Fiziki görünüm; çağımızda insanların çok önem verdiği konuların ilk sıralarında, ve hatta bir çok kişi için en başında, yer almaktadır.Fiziki görünüm özellikleri arasında boy ve ağırlık başlı başına bir önem taşımaktadır.İnsanları ağırlığına göre zayıftan şişmana doğru sıralayacak olursak; çok zayıf-zayıf-narin-normal-toplu-şişman ve aşırı şişman şeklinde adlandırabiliriz. Ağırlık cetvelinin bir ucunda aşırı zayıflık yer alırken diğer ucunda aşırı şişmanlık yani OBEZİTE yer almaktadır.Hem aşırı zayıflık hem de obezite çocuk hekimlerinin çok karşılaştıkları ve önemle takip ettikleri ciddi sağlık sorunlarıdır.
Obezite vücutta aşırı yağ depolanması sonucunda ortaya çıkan önemli bir sağlık sorunu olup;çok ciddi fiziksel ve ruhsal problemlere yol açabilir.Obezite tanısı konulurken en çok kullanılan ölçü vücut kitle indeksidir (VKİ).VKİ, kilogram cinsinden vücut ağırlığının;metre cinsinden boy uzunluğunun karesine bölünmesi ile elde edilir.Bu şekilde hesaplanan VKİ % 5 in altında ise AŞIRI ZAYIFLIK , % 85-95 arasında ise OBEZİTE TEHLİKESİ, % 95 in üzerinde ise OBEZİTE vardır.
Obezite 6-18 yaş arasındaki çocukların yaklaşık %18 inde görülmektedir.Obezite son 20 yılda 2-3 kat daha sık görülmeye başlanmıştır.Bundan dolayı son on yılların giderek daha sık karşılaşılan sağlık sorunları arasına girmiştir.Çocukluk çağında başlayan obezite ne yazık ki erişkinlik döneminde de devam etmektedir. 6-9 yaşlarındaki obez çocukların % 69 u,10-14 yaşlarındaki obez çocukların % 83 ü erişkinliklerinde de obez kalmaktadırlar.
Obezitenin nedenleri:
Çocuklarda ve ergenlerde (12-18 yaşları arasındaki gençlerde) görülen obezitenin ancak % 10 u hormon bozukluklarına ve ırsi (genetik) hastalıklara bağlı olabilir. Obezitenin % 90’ı dış kaynaklıdır.Dış kaynaklı obezitenin ortaya çıkmasında genetik ve çevre faktörleri tek başına veya birlikte etkili olabilirler.Eğer anne ve babanın her ikisi de obez ise çocuklarının da obez olma ihtimali; anne babaları normal kilolu olan çocuklara göre 15 kere daha fazladır.Ailelerin beslenme alışkanlıkları, hareketlilikleri ve ailede diyabet öyküsü bulunması risk faktörleri arasındadır.Çocuğun çevreye bağlı obezite nedenleri arasında az hareketli oluşu,beslenme alışkanlıkları,ruhsal stresler önemlidir.Çocukların ve gençlerin televizyon ve bilgisayar merakları da çok yemek yemelerine ve aldıkları besinleri yeterince harcayamadıkları için de kilo almalarına yol açmaktadır.Ayrıca ‘fast food’ cinsi yüksek kalorili hazır gıdalar ve şekerli gıdalar obeziteye neden olmaktadır.
Ailenin sosyoekonomik durumu da obezitede etkili oluyor.Ekonomik durumu yeterli olmayan ve karbohidrat ağırlıklı beslenen ailelerin çocuklarında obesiteye daha sık rastlanmaktadır. Ailesinin tek çocuğu olanlarda obezite eğilimi daha fazladır.
Obezite tanısı nasıl konulur?
Hastalığın öyküsü,muayene bulguları ve laboratuvar tetkikleri tanı koymayı sağlar.Obez bir hastada tarama testleri olarak;açlık kan şekeri,şeker yükleme testi,açlık insülin seviyesi, kolesterol,HDL kolesterol,LDL kolesterol VLDL kolesterol,trigliseridler, karaciğer enzimleri (AST ve ALT) ve idrar tahlili mutlaka yapılmalıdır. Eğer hastanın öyküsü ve muayene bulguları bir hormon hastalığını düşündürüyorsa ona uygun özel tahliller yapılır.
Obezitenin önlenmesi:
Obeziteyi önlemek için, ailelerin sağlıklı bir beslenme düzeni olmalı ve yüksek enerji taşıyan gıdalardan uzak durmalıdır.Yenilen gıdaların yağa çevrilerek depolanmaması için günlük hareketlilik arttırılmalıdır.Okul çocuklarında televizyon izleme süresinin 2 saatten ve bilgisayar kullanma süresinin ise 1 saatten fazla olması obeziteye zemin hazırlar.Ayrıca televizyon seyrederken veya bilgisayar kullanırken yemek yeme alışkanlıkları da obezite doğmasında önemli pay sahibidir.Bu zararlı alışkanlıklar önlenmelidir.Düzenli olarak her gün yürüyüş ve spor yapmak obezitenin önlenmesinde ve sağlıklı bir vücut yapısının korunmasında çok önemlidir.
Obezitenin tedavisi:
Obezitenin tedavisi çok yönlü ve sabır gerektiren bir tedavidir.Hedefe ulaşabilmek için hasta,aile,çocuk doktoru, diyetisyen ve bazen psikolog ekip olarak yakın iş birliği içinde olmalıdır.Tedaviden sonuç alınabilmesi için aile mutlaka çocuğa destek ve yardımcı olmalıdır. Bazı obez anne ve babalar çocuklarının obez olduğunu kabul etmemektedirler.Bazen de bu anne babalar tedaviyi kabul etmemektedirler.Bu durum çocukta çok daha aşırı bir şişmanlık türü olan ÖLDÜRÜCÜ ŞİŞMANLIK tablosunun ortaya çıkmasına neden olabilir.
Eğer obezite bir hormon bozukluğuna bağlı ise o hastalığa özel tedavi uygulanmalıdır.Böyle bir durumda çocuk doktoru ve hormon hastalıkları doktoru yakın iş birliği içinde olmalıdır.
Obezite dış nedenlere bağlı ise bu nedenler düzeltilmeye çalışılır.Besinlerden kızarmış yiyecekler,yağlı yiyecekler,etlerin yağlı kısımları,kaymak,yağlı peynir,yağlı kuruyemişler,şekerli gıdalar çıkarılmalıdır.Her öğünde sebze ve salata yenilmesi, bol miktarda meyve tüketilmesi, meyvelerin kabuklu yenilmesinin tercih edilmesi çok önemlidir.Gazoz ve kola gibi şekerli içeceklerden uzak durmalıdır.Ayrıca çay,kahve ve süt gibi içeceklere şeker koymaktan vazgeçilmelidir.
Sağlıklı ve dengeli beslenme ile birlikte günlük hareketliliğin artırılması ve düzenli yürüyüş ve spor yapılması elde edilen ideal kilonun korunması için gereklidir.Eğer dengeli beslenme ve spor devamlı olmazsa obezite tekrar başlar.
İlaç tedavisi 18 yaşının altında önerilmemektedir.Çocuklarda ilaç tedavisi yalnızca öldürücü obeziteye sahip olanlarda uygulanabilir.
Hipnoterapi yani hipnoz tedavisi, seçilmiş obez hastalarda uygulanırsa, çok olumlu sonuçlar verebilen tamamlayıcı bir tedavi yöntemidir.
Ergenlik obezitesinde diğer tedavi yöntemleri yetersiz kalırsa cerrahi yöntemlere başvurularak mideye band konulabilir.
Obezitenin olumsuz sonuçları:
Obezitenin olumsuz sonuçları çok fazla olup neredeyse bütün vücut organlarını olumsuz olarak etkilemektedir.Burada olumsuz etkilerin çok önemlilerinden söz edecektir.Obezite başlangıç yıllarında daha çok psikolojik bozukluklara yol açar.Çocuk sosyal olarak okul ve oyun çevresinden dışlanabilir.Bu durum çocuğun kendine güveninin azalmasına yol açar.Ardından depresyon ve okul başarısızlığı ortaya çıkabilir.
Obezite hipertansiyona,şeker hastalığına,safra kesesi taşlarına ve iltihaplarına, karaciğerde yağlanmaya,kalp yetmezliklerine,kalp krizlerine,beyin kanamalarına ve felçlere yol açabilir.
Obez çocuklarda tıkayıcı uyku apnesi denilen ve tedavi edilmediği zaman uykuda nefesin kesilmesi suretiyle ölüme yol açabilen solunum bozukluğu görülebilir.Ayrıca obez hastalarda iskelet sistemi de çok olumsuz etkilenir.Ayak ve bacaklarda şiddetli ağrılar, kemiklerde, eklemlerde ve omurgada bozukluklar ortaya çıkar.
Obezite ileri derecedeyse ve etkili bir tedavi yöntemi izlenmezse;hipertansiyona,kalp hastalıklarına,beyin kanamalarına ve tıkayıcı uyku apnelerine bağlı ölümlere yol açabilir.
Eğer çocuk veya ergen şişmansa, onların obeziteye yakalanarak hayatlarının tehlikeye girmesini beklemeden durumlarının araştırılması sağlanmalıdır.Obeziteden korunmak, tedavisinden daha kolay ve yüz güldürücüdür.İhmal edilen obezite ise MORBİD OBEZİTEye kadar ilerleyebilir.Bu obezite türü ise ne yazık ki çoğu kere öldürücüdür.
Dr. Seydi Battal Gölgeli
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
