A. Adet Gecikmesi Tanımı: Adet gecikmesi, normal adet düzeninin bozulması ve adetlerin daha seyrek olarak görülmesidir. Kadınlar için oldukça endişe verici bir durumdur. Adet gecikmesinin nedeni mutlaka bulunmalıdır.
Normal düzenli bir adet (mensrüasyon) olması için, sağlam fonksiyonel bir hipotalamo-hipofizer-ovaryan aks, fonksiyonel bir rahim iç zarı (endometrium), normal bir vagina yapısı olması gerekir.
Bu sistemin herhangi bir aşamasında tespit edilen anormallik adet düzensizliği ile sonuçlanabilir.
B. Adet düzensizliğinin değerlendirilmesi: Adet düzensizliğini değerlendirebilmek için çok iyi bir öykü alınmalıdır. Gebelik olasılığı, adet düzensizliği ya da süt salgılanmasına neden olan ilaç kullanma öyküsü, her ay tekrarlayan karın ağrısı, görme bozukluğu, baş ağrıları, ateş basması, vajinal kuruluk, erkek tipi kıllanma, memelerden süt gelmesi, kafa travması, pelvik travma veya operasyon durumu, aşırı kilo kaybına neden olan diyet yapma ya da aşırı sportif aktivitelerde bulunma, ailede erken menopoz durumu gibi adet düzenine etki eden faktörler yönünden sorgulanmalıdır.
C. Fizik muayene: Adet gecikmesi durumunda çok dikkatli bir jinekolojik muayene yapılarak iç ve dış genital organlar muayene edilmelidir. Adet gecikmesi halinde genç kadınlarda herşeyden önce gebelik olasılığını ekarte etmek zorunludur. Gebelik durumu olup olmadığı muayene ile tespit edilebileceği gibi şüpheli durumlarda kanda Beta HCG araştırması yapılmalıdır.
D. Adet gecikmesine neden olan hastalıklar:
a. Polikistik over sendromu: Adet gecikmelerinin yaklaşık %25-30'unun nedeni polikistik over sendromu (PCOS)'dur. PCOS, yumurtalama bozukluğu, kıllanma ile seyreder. Kıllanma aşırı olduğunda bu sendromu böbrek üstü bezi ve diğer androjen üreten tümörlerden ayırt etmek gerekir. PCOS' da adetler çok gecikirse ileri yaşlarda rahim iç duvar kanserine engel olmak için üç ayda bir ilaçlarla hastanın adet olması sağlanmalıdır.
b. Hormonal bozukluklar: Hormonal nedenlere bağlı adet gecikmelerini anlayabilmek için serolojik ölçümler yapılmalıdır. İlk planda genç kadınlarda gebelik olasılığını ekarte etmek için kanda beta HCG testi yapılmalıdır. Yumurtalıkları uyaran hormon (FSH) , süt salgılatan hormon (prolaktin), böbrek üstü bezi ile ilgili hormonlar (testesteron, DHEAS04) ölçülerek adet gecikmesine neden olan değişimler saptanmalıdır. Özellikle troid hormonunun az çalışması (hipotroidizm) ya da çok çalışması (hipertroidizm)adet düzenini oldukça etkiler, bazen ara kanamalara da neden olabilir.
Önceden adet olduğu halde daha sonra adet gecikmesinin bir sebebi de Asherman sendromu adı verilen rahim iç duvarının yapışıklığıdır. Bu duruma özellikle doğumdan sonra (postpartum) kürtaj olan kişilerde sık rastlanır. Ayrıca myom operasyonu, rahim içinden septum rezeksiyonu, sezaryen gibi uterin kaviteyi etkileyen operasyonlardan sonra da bu durum ortaya çıkabilir. Bunlardan başka rahim içi araç, tüberküloz gibi bir takım enfeksiyonlar, rahim içinde adezyona; bunun sonucunda adet miktarının azalması ve tamamen kesilmesine neden olabilir. Endometrial kavitede yapışıklık (adezyon) durumu histeroskopi ya da ilaçlı rahim filmi (histerosalpingografi) ile doğrulanmalıdır.
c. Hipotalamik amenore: Hipotalamusta herhangi bir patoloji olmaksızın, aşırı egzersiz, aşırı kilo kaybı, fiziksel ve psikolojik stress, aneroksiya nervoza gibi durumlarda hipotalamustan salgılanan GnRH sekresyonu bozulur, bu hormonun bozulması ise hipofiz bezi ve yumurtalıkları etkileyerek adet gecikmesine neden olur.
SSS'de bulunan hipotalamik tümörler gibi patolojik lezyonlar, kafa travması, kranial radyasyon, adet gecikmesine neden olabilir.
d. Hipofiz hastalıkları: :Hipofizde bulunan lezyonlar,özellikle prolaktinoma, hipofiz adenomları, hipofiz nekrozu gibi çeşitli hastalıklar adet gecikmesine neden olabilir.
Hiperprolaktinemi: Hipofiz bezinde prolaktin adı verilen süt salgılatan hormonun artması sonucu adet gecikmesi olabilir. Prolaktin hormonunun normalden daha fazla salgılanmasına hiperprolaktinemi adı verilir. Hiperprolaktinemi durumunda memelerden süt salgısıyla (galaktore) birlikte adet gecikmesi (amenore) görülebilir. Hiperprolaktinemi kullanılan psikiyatrik ilaçlara bağlı ya da patolojik nedenlerle ortaya çıkabilir. Yaygın kullanılan antidepresan ilaçlar, antipsikotik ilaçlar, mide ilaçları, metildopa gibi ilaçlar prolaktin seviyesini artırır. Hipofizde patolojik bir olaydan ileri gelen prolaktin yükselmelerini araştırmak için MRI ile hipofiz görüntülenmelidir. Kadınların %40'ında hipofizde adenom nedeniyle prolaktin yüksekliği tespit edilir.
Sheean sendromu: Sheean sendromu adı verilen hastalık, doğum sonunda aşırı kanama ve takip eden tansiyon düşüklüğü sonucunda hipofiz bezinin nekroz olması durumudur. Bu durumda hastalar adet göremez, memelerden süt gelmez.
e. Primer ovarian yetmezlik (POY): POY, 40 yaşından önce yumurtalıkta oositlerin tükenmesi sonucu adet olamama durumudur. ''Erken menopoz'' olarak değerlendirmekle birlikte bazı durumlarda aradan aylar geçtikten sonra tekrar bir süre adetler devam edebilir, hatta bu sırada gebelik tespit edilen vakalar da mevcuttur. POY %90 nedeni bilinmemekte, %6'sında gen bozukluğu mevcuttur. Bu hastaların %20'sinde otoimmun hipotroidizm gelişmektedir.
f. İlaçlar ve radyasyon:: Endometriozis gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılan GnRH analogları gibi ilaçlar hipofiz bezini baskılayarak yumurtalıkların çalışmasına engel olur ve geçici menopoz belirtileri ortaya çıkarak adet gecikmesine neden olur. Radyasyon ve özellikle alkilleyici ajanlar gibi kemoterapatik ilaçlar yumurtalıklarda follikül azalmasına sebep olarak adet gecikmesine ya da tamamen kesilmesine yol açabilir.
