Kadınların korkulu rüyası yumurtalık kistleri miyomlardan sonra en sık saptanan jinekolojik problemlerdir. Kist saptanması hemen akla operasyonu gerektirmekle beraber, yumurtalık kistlerinin sadece bir bölümü operasyon gerektirmektedir. Bu bölümde özellikle sık saptanan yumurtalık kistleri anlatılacaktır. Yumurtalık kistlerini fizyolojik (Operasyon gerektirmeyen) ve patolojik (operasyon gerektirenler) diye basitçe ayırabiliriz. Fizyolojik Kistler Her adet başında yumurtalıkların birinde yumurta gelişir (folikül). Bu aslında küçük bir kisttir. Cidarı ve içinde berrak bir sıvı bulunur. İçi su dolu balona benzer. Yumurtlama ile bu yumurta kisti içine kan dolar ve yumurtlama kisti (Korpus Luteum) adını alır.

Gebelik oluşursa bu yumurtlama kisti gebeliği koruyan progesteron hormonunu üretir. Gebelik olmamışsa adet kanaması ile beraber bu kist de kaybolur. Adet ile kaybolmayan ve yumurta büyüklüğünden, portakal büyüklüğüne kadar olan bu tür kistlere yumurta kisti veya fizyolojik kist adı verilir. Genelde kendi halinde küçülüp kaybolabilir. Eğer kaybolmazsa ilaç tedavisiyle, büyük oranda ortadan kalkabilir. Ancak kistin patlaması ve karın içine kanama veya kistin sapı etrafında burulması ile aciliyet gerektiren durumlarda operasyon düşünülebilir. Bazen yumurtlama kisti (korpus luteum) yumurtlama sonrası kanamaya sebep olur ve kist kanaması dediğimiz bir durumdan dolayı operasyon gerektirebilir.

Operasyon Gerektiren Kistler

Bu kistler yukarda anlatılan kistlerden farklı olarak ilaç tedavisine cevap vermezler ve mutlaka saptandıklarında operasyon ile çıkarılmaları gerekmektedir. En sık rastlananları basit kistler, çukulata kistleri(endometriosis kistleri), dermoid kistler, fibromlar ve kanser şüphesi olan kistlerdir.

Basit Kistler:

Genelde yumurta kistleridir. İçi berrak su ile dolu balon gibi düşünülebilir. İlaç tedavisine cevap vermeyen ve boyutları 5 cm üzerindedir. Operasyon yapılmasının nedeni yumurtalıkta baskı yaparak zarar vermesi, patlama ihtimali ve sapı etrafında burulması ihtimali nedeniyle yapılır.

Çukulata Kistleri (Endometriosis Kistleri)

İçi erimiş çukulatayı andıran koyu kıvamlı bir sıvı ile doludur. Ayrıca sıklıkla karın içinde yapışıklıklar ile beraberdir. Karın içinde endometriosis odakları da bulunur. Bu kistlerin küçük boyutlarda iken özel ilaçlar ile tedavisi mümkün olsa da kesin tedavi yöntemi cerrahidir. Ayrıca karın içindeki yapışıklılar ve endometriosis odaklarının tedavisi yapılması gerekir.

Dermoid Kistler

Doğuştan anne karnında iken yumurtalıklarda bazı kalıntılardan ortaya çıkar. Genelde kistin içinde koyu yağ kıvamında sıvı, saç ve bazen diş gibi oluşumlar göze çarpar. Saptandığında yumurtalık kanseri ile karıştığından mutlaka operasyon gerektirirler. Doğuştan meydana gelen bu tip kistlerin operasyonunda patolojik inceleme aynı anda yapılıp tedavi planı ona göre yapılmalı.

Fibromlar

Rahimdeki miyomlara benzeyen bilardo topu gibi içi dolu ve sert olan kitlelerdir. Ultrasonografi ve operasyonda kanser ile benzerliğinden dolayı operasyon gerektirir.

Kanser Şüphesi Olan Kistler:

Ultrasonografi bulguları nedeniyle sert kısımları sıvı kısmından çok olan bu kistlerde kötü huylu hastalık olasılığı yüksek olduğundan, operasyon gerektirir. Hatta operasyon esnasında patolog çıkan parçayı değerlendirip iyi huylu ise operasyon rutin şekilde tamamlanır. Kötü karakterde ise kanser operasyonuna geçilir.

Kistlerin Belirtileri Nelerdir?

- Karın ve kasık ağrısı: değişik şiddetlerde olur. Çok şiddetli ve dayanılamayacak ağrılarda kist patlaması veya sapı etrafında burulmasından (torsiyon) şüphelenilir.
- Bel ağrısı
- Karında şişlik
- Ele kitle gelmesi

Tanı Metotları

Ultrasonografi

Jinekolojik kitlelerde çok önemli bir yeri olan bu yöntemde kistin büyüklüğü ve karakteri hakkında bilgi edinilebilir. Bakire olmayan kadınlarda vaginal yoldan yapılan bu yöntem oldukça ayrıntılı bilgi verir. Ayrıca kötü huylu olan kitlelerin ayrımında da yardım eder. Ultrasonografi ile kitlenin büyük olması, içinde sıvı dışında katı bölümlerin olması, karın içinde sıvı bulunması ve cidarının düzensiz olması kötü huylu kitle lehine bulgulardır. İlave olarak yapılan doppler ile kitleyi besleyen damarlardaki kan akımı karakteri kist hakkında bilgi verir. Eğer yumurtalık kistinin kötü huylu olması olasılığı yüksekse operasyon öncesi MR ve tomografi gibi lenf bezleri ve diğer komşu organ tutulumunu gösterecek tanı metodları da kullanılabilir.

Hormonal Testler

Ca 12-5, Ca 15-3, B-hCG, CEA olarak bilinen bu testler iyi ve kötü huylu kistlerin ayrımında önemli rol oynar. Özellikle Ca 12-5 kötü huylu kistlerde normalin 3 katından fazla yüksek olabilmektedir. Fakat çukulata kisti, endometriozis, karın iç zarı enfeksyonları gibi durumlarda da Ca 12-5 yükselebilir. B-hcg ve CEA özellikle doğuştan kistler olan dermoid kist veya teratomun ayrımında yardımcı olabilmektedir.

Doppler Ultrasonografi

Kistlerin damarlanması ve bu damarlardaki bazı ölçümler ile kötü huylu kistlerin tanınmasında yardımcı olan tanı yöntemidir. Özellikle iyi huylu kist ve kitlelerde damarlanma daha az ve damar içi direnci yüksektir. Oysa kötü huylu kist ve kitlelerde damarlanma boldur ve düşük akım direnci mevcuttur. Karından veya vaginal yoldan da doppler ultrasonografi yapılabilir. Ayrıca 3 boyut görünümü ile damarlanmanın dağılımı incelenebilir.

Tedavi Şekilleri

İlaç tedavisi

İyi huylu yumurtalık kistlerinde en sık kullanılan ilaçlar doğum kontrol haplarıdır. Basit yumurtlama kistlerinde % 90 oranında tedavi için yeterli olabilir. Bu esnada her adet sonrası yapılan ultrasonografi ile büyüklük takip edilir. İlaca cevap vermeyen kistlerde operasyon düşünülebilir. GnRH analogları adı altında toplanan ilaçlar(lucrin Depot, Decapeptyl Depot) ise daha çok çukulata kistlerinin operasyon öncesi küçültülmesi veya operasyon sonrası tekrarını engellemek için kullanılabilse de cerrahi öncelikle tercih edilir.

Cerrahi tedavi

Normal ameliyat veya laparoskopik yöntemlerle yapılabilir. Operasyonun türüne tetkikler sonucunda karar verilir. Burada yaş, doğurganlık ve kistin büyüklüğü ile karakteri rol oynar. Özellikle kanser şüphesi olan kistlerde laparoskopiden kaçınılır. Çünkü kötü huylu kistlerde temel amaç kistin patlatılmadan çıkarılmasıdır.

Kanser şüphesi olan kistlerde operasyonda patolog da hazır bulunur ve çıkan parçanın ilk değerlendirilmesini yaparak operasyon yön vermede yardımcı olur. Eğer kist kötü huylu ise veya böyle bir şüphe varsa ailenin de onayı alınarak gerektiği durumlarda rahim her iki yumurtalık, apendiks ve omentum adı verilen iç organlar da çıkarılır. Ayrıca bu organları besleyen lenf bezleri de çıkarılır.

Operasyonda yapılan ameliyat türleri yumurtalık kistinin çıkarılması, kistin bulunduğu yumurtalığın alınması veya rahim ve yumurtalıkları tümünden çıkarılması şeklinde olabilir. Bebek isteyen kadınlarda şartlar uygunsa sadece kist çıkarılarak yumurtalığın korunmasına çalışılır. Fakat kist yumurtalığı tamamen baskıyla yok etmişse tüm yumurtalık alınır. Yaşı ileri olan, menopozdaki kadınlarda ve kanser şüphesi olan ve doğurganlığını tamamlamış olan kadınlarda rahim ve yumurtalıklar alınabilir.

YUMURTALIK KİSTİ AMELİYATI (OVER KİSTEKTOMİ)

YUMURTALIK KİSTİ ÇIKARMA AMELİYATI

Yumurtalık (over) kistleri her zaman ameliyat gerektirmezler. Yumurtalık kistlerinin tedavisi hakkında detaylı bilgileri burayı tıklayarak okuyabilirsiniz, bu yazıda sadece kist çıkarma ameliyatı (kistektomi) konusundan bahsedilecektir. Kistleri çıkarma işlemine tıp dilinde kistektomi denir. Yumurtalık kistleri için yapılan ameliyatlar hem laparoskopik hem de açık ameliyat olarak yapılabilmektedir.

Laparoskopi veya açık ameliyat seçilmesi kistin boyutuna ve hastanın çeşitli özelliklerine göre planlanmaktadır.

Yumurtalık kistleri için yapılan ameliyatlarda her zaman kistektomi yapılmaz yani sadece kist alınmaz; bazen kist yumurtalıkla beraber (ooforektomi veya salpingoooforektomi) hatta rahimle beraber alınmaktadır. Örneğin kanser türünden bir yumurtalık kisti ameliyatında rahim de yumurtalıklarla beraber alınmaktadır. İyi huylu kistlerde de her zaman sadece kistin alınması mümkün olmayabilir kistin etrafa yaptığı yapışıklıktan dolayı veya sağlam yumurtalık dokusu izlenememesinden dolayı yumurtalık tamamen alınabilir.

Kistektomi ameliyatı ortalama 1 saat kadar sürer. Ameliyat laparoskopik yapılmışsa hasta genellikle 1 gün sonra taburcu olur, açık ameliyatlarda bu süre 2-3 günü de bulabilir.

LAPAROSKOPİK (KAPALI ) YUMURTALIK KİSTİ AMELİYATI

Yumurtalık kisti ameliyatları laparoskopi (kapalı yöntemle ameliyat) veya açık ameliyat şeklinde yapılabilir. Laparoskopide göbek deliği altında ve kasık bölgesine yakın 1 cm boyutunda delikler açılarak kist çıkarılır. Kesinin az olması nedeniyle hastanın ameliyat sonrası ağrısı az olur ve iyileşmesi daha kolay olur. Bu nedenle mümkün olan durumlarda laparoskopi tercih edilir, günümüzde yaygın olarak kullanılan yöntem laparoskopidir. Endometrioma (çikolata kisti), dermoid kist, persiste fonksiyonel kistler, over kist torsiyonu gibi durumlarda laparoskopik yöntem uygulanabilir.

Ancak kistin çok büyük olması veya hastanın hamile olması, hastanın çok şişman olması, karın içerisine aşırı kanama olması gibi durumlarda laparoskopik yöntem uygulanamayabilir. Menopoz sonrası görülen over kistlerinde tümör markerları (CA-125) yüksekliği veya başka malignite lehine bulgu yoksa laparoskopik yöntem uygulanabilir.

Laparoskopik (kapalı ameliyat) yöntemle over kisti ameliyatının dezavantajı kistin malign (kötü huylu) olması durumunda karın içerisine malign hücrelerin dağılması riskidir, bu prognozu kötü etkiler. Bu nedenle malignite riski olan durumlarda laparoskopik yöntem tercih edilmez. Uniloküler ince cidarlı kistler postmenopozal hastada bile çok yüksek oranda benign olmaktadırlar, bu nedenle bu tür kistlerde mümkünse laparoskopi tercih edilir. Kistte papiller formasyon, 2 mm'den kalın septum veya solid alan görüntüleri varsa malignite riski artar bu durumda laparoskopi tercih edilmez (kaynak). Hastada asit olması, peritoneal kitle veya büyük lenf nodları olması malignite lehine diğer bulgulardır. Özetle hastada malignite şüphesi veya laparoskopi açısından diğer kontrendikasyonlar yoksa over kistinin tedavisi için (kistektomi veya ooforektomi) öncelikle laparoskopik yöntem tercih edilir.

Laparoskopik (kapalı) ameliyat sırasında malignite şüphesi, yapışıklık, kanama gibi nedenlerle işlemi açık ameliyata çevirmek gerekebilir. Bu olasılık ameliyattan önce laparoskopi uygulanacak hasta ile görüşülmelidir.

Hangi durumlarda sadece kist alınmaz, yumurtalığın tamamen alınması gerekir?

Açık veya kapalı ameliyatlarda bazı nedenlerle sadece kistin çıkarılması mümkün olmayabilir veya tercih edilmeyebilir. Bu durumlarda kist ile birlikte over (yumurtalık) dokusu tamamen çıkarılır (ooforektomi). Bu durumlara bazı örnekler:
- İleri yaşta, menopoz sonrası dönemde kistin tekrarlama riskini veya ileride malignite gibi başka hastalıklar gelişme riskini ortadan kaldırmak için
- Nekroze adneksiyel torsiyon
- Malignite (kötü huylu tümör)
- Tuboovaryan abse
- Endometriozis nedeniyle bazen (definitif cerrahi)
- Baştan bu şekilde planlanmasa da diddi yapışıklık ve kanama gibi nedenlerle ameliyat sırasında overin tamamen alınması gerekebilir.

Kistin kendisinin çıkarılmadan sadece laparoskopik olarak aspirasyon (kist içindeki sıvının emilmesi) veya fenestrasyon (kist duvarına delik veya pencere açma) yapılması önerilmez çünkü histopatolojik inceleme mümkün olmamaktadır. Mutlaka kist kapsülünün histopatolojik inceleme amaçlı çıkarılması gerekir. Kist içeriğindeki sıvının sitolojik incelemesi malignite ekartasyonu açısından güvenilir değildir. Aspirasyon sonucunda kistin tekrarlama oranı yüksektir.

Kist ameliyatından sonra tekrar oluşma riski var mı?

Yumurtalık tamamen alınmışsa kistin tekrarlama riski yoktur, ancak alınmayan karşı taraf yumurtalıkta yeniden bir kist oluşabilir. Ameliyatta sadece kist alınmışsa o yumurtalıkta tekrar kist oluşma riski vardır. Özellikle endometrioma (çikolata kistleri) tekrarlamaya daha yatkın kistlerdir.

Yumurtalık kisti ameliyatında iyileşme süreci nasıldır?

Yumurtalık (over) kisti ameliyatı açık yöntemle yapılmışsa hasta genellikle hastanede ameliyattan sonra 1-2 gün yatar. Laparoskopik (kapalı yöntemle) yapılan ameliyatlarda genellikle ameliyattan sonraki gün taburcu edilir. Kapalı yöntemle ameliyatta iyileşme süreci çok daha kısa ve ağrısızdır. Kapalı yöntemde hasta birkaç gün içerisinde rahatlıkla günlük işlerini yapabilecek hale gelir, eğer çalışıyorsa 1-2 hafta içerisinde işine başlayabilir. Açık ameliyatta bu süreler iki kat daha uzun olabilir. Genel bir benzetme yapmak gerekirse açık yapılan kist ameliyatı sonrası iyileşme süreci ve ağrı sezaryen ameliyatı ile benzerlik gösterir fakat kapalı ameliyatta daha kısa sürede, daha az ağrı ile iyileşme gerçekleşir.

Yumurtalık kisti ameliyatı nasıl yapılır?

Açık yapılan yumurtalık (over kisti) ameliyatlarında sıklıkla kullanılan karın kesisi aynı sezaryen ameliyatlarında uygulanan pubik tüylerin üzerinden yanlamasına yapılan yaklaşık 8-10 cm uzunluğunda kesidir (pfannenstiel kesi). Nadiren kistin çok büyük olması nedeniyle veya başka nedenlerle karın ortasından dikine yapılan kesi ile ameliyat gerçekleştirilebilir, bu durumda pubik tüylerden göbeğe doğru orta hatta yaklaşık 10 cm kesi yapılır. Kapalı (laparoskopik) yöntemle yapılan yumurtalık kisti ameliyatlarında göbekten ve kasık bölgelerinden açılan yaklaşık 1 cm'lik delikler vasıtasıyla ameliyat yapılır, karında büyük bir kesi veya ameliyat izi olmaz. Laparoskopik yöntem hakkında ayrıntılı bilgiye buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Açık ameliyatta genel anestezi veya spinal anestezi uygulanabilir ancak kapalı yöntemde herzaman genel anestezi uygulanır.

Yumurtalık kisti ameliyatı ne kadar sürer?

Açık ve kapalı yöntemde ameliyat süreleri benzerdir, ortalama 1 saat kadar sürer ancak yarım saat ile 2-3 saat arasında değişiklik gösterebilir ameliyat süresi. Kistin büyüklüğü, türü, karın içerisindeki yapışıklıklar ve varsa ek sorunlar, hastanın kilosu gibi birçok faktör ameliyat süresini etkiler.

Yumurtalık kisti ameliyatından sonra cinsel ilişki?

Yumurtalık (over) kisti ameliyatından sonra hastanın ağrılarının geçtiği ve kendisini rahat hissettiği zaman cinsel ilişkiye başlamasında sakınca yoktur. Ameliyatta rahim alınmışsa bu durumda en az 1 ay cinsel ilişki yasaklanır, daha sonra doktor muayenesinde engel görülmezse yasak kaldırılır (dikişlerden dolayı). Ancak sadece kist veya yumurtalıkların alındığı durumlarda sıklıkla hasta ameliyattan birkaç hafta sonra kendini ağrısız ve rahat hissettiğinde cinsel ilişkiye başlayabilir. Kapalı veya açık ameliyatlarda cinsel ilişki açısından fark yoktur ancak kapalı ameliyatta hastanın ağrılarının çabuk geçmesi ve hızlı iyileşmesi bu süreyi kısaltır.

Yumurtalık kisti ameliyatından sonra adet ne zaman başlar?

Yumurtalık kisti ameliyatlarından genellikle 20-30 gün sonra adet (mens, regl) kanaması başlar ancak bu süre hastanın ameliyattan önce ne zaman adet gördüğüne göre değişebilir. Genellikle önceki adetinden 1 ay sonra başlar kanama. Ameliyat stresine bağlı olarak ilk aylarda adet düzensizliği meydana gelebilir. Ameliyattan sonra olan her kanama adet olmayabilir,bu nedenle kanama olması durumunda doktora danışılması gerekir.