Tiroid bezi hastalığı ve göz

Tiroid bezinin görevi:

            Kendi küçük ama vücudumuzda yaratabileceği sorunlar tahmin edemeyeceğiniz kadar büyük… Sadece 25-30 gram ağırlığında olan tiroid bezleri, az ya da çok çalıştığında ve giderek büyüdüğünde, tehlike çanları çalmaya başlıyor… Vücut mekanizmamız aşırı hızlandığı gibi aynı şekilde yavaşlayabiliyor.          

            Guatr, tiroid bezindeki büyümenin kendisine verilen isimdir. Yani hastalığın adı “guatr hastalığı” değildir, tiroid hastalığıdır. Tiroid bezlerinin düzenli çalışıp çalışmaması ya da büyümesi neden olur tiroid hastalıklarına. Tiroid bezi de boynumuzun en ön kısmında olan bir organ. “Bez” diyoruz çünkü salgı bezi, hormon salgılıyor. Tiroid hormonu vücutta aklınıza ne gelirse bir şekilde etkiliyor. Duygusal, ruhsal ve cinsel hayatınızı,, kilo mekanizmasını…

            Tiroid bezi, vücudun enerji düzeyini kontrol eder. Diğer bir deyişle vücudun herhangi bir bölümünde yapılan işin hızını düzenlemektedir. Buna kişinin metabolizması adı verilir ve bunun hızı organların çalışmasını etkiler. Tiroidin işlevinde sorun yoksa sindirim sistemi, kas ve sinir sisteminin en iyi şekilde çalışması ve alınan kalorinin uygun şekilde yakılması sağlanır. Ayrıca deri, saç ve tırnak dahil bir çok yapının sağlıklı kalmasına katkıda bulunur. Tiroid, bu işlevlerin sağlıklı yürümesi için T3 ve T4 adı verilen hormonları üretir. Bu hormonlar kimyasal yapılar olup tiroidten kan dolaşımına geçer ve vücudun hemen tüm hücrelerine ulaşarak yukarda değinilen etkilerini gösterirler.T3 ve T4 hormonlarının yapısındaki en önemli madde iyottur. İyot olmadan bu hormonların üretimi olmaz. Daha sonra değineceğim gibi tiroid işlevinde bozukluk olması T3 ve T4 hormonlarının kan düzeyinde artma veya azalmaya neden olur. Sonuçta metabolik hız ya çok artar ya da azalır. T3 ve T4 hormonlarının artmasına bağlı metabolizmanın hızlanmasına tirotoksikoz, hipertiroidizm ya da toksik guatr adı verilir. Halk arasında zehirli guatr terimi de kullanılmaktadır ve bu terim doğrudur. Bazen iç guatr olarak adlandırılır ancak bu tanımlama doğru değildir. Genellikle tiroidin az çalışması sonucu kanda T3 ve T4 hormon düzeylerinin azalmasına bağlı ortaya çıkan metabolik hızın yavaşlamasına hipotiroidizm ya da az çalışan tiroid adı verilir.

            Tiroid bezinin fazla ya da az çalışmasının sebepleri
            Yediğimizden, içtiğimizden, soluduğumuz havadan, sudan aldığımız iyot miktarı az veya çok olmamalı. Özellikle az olmamalı. Ne yazık ki ülkemizde ciddi bir iyot eksikliği olduğundan çok fazla tiroid problemine rastlanıyor. Oysa, ülkemizin dört bir yanı denizlerle çevrili… Enteresandır, tarımsal ürünlerden elde edilen yiyeceklerde iyot yetersiz. Özellikle Karadeniz’de guatr çok yaygındır.

            Tiroid hastalıklarını tetikleyen diğer etmenler 
            Stres ve kalıtsallık (irsiyet) tek başına bile hastalığa neden olabiliyor. Sadece stresle başlayan tiroid problemleri bile var. Kalıtsallık o kadar önemli ki, ailesinde tiroid problemi olan kişiler hastalığa doğrudan bir aday. Ayrıca şunu söyleyeyim tiroid genelde bir kadın hastalığı. 10 hastanın 8’i kadın, 2’si erkek. Kadınların hormonal sistemlerinin erkeklerden çok daha karmaşık olması bunda önemli rol oynuyor. Kadında da bizim için üç tane önemli evre var:  Genç kızlığa geçiş, hamilelik ve menapoz. Bunlar kadının bütün hormonlarının altüst olduğu dönemler.  Tiroid problemi ya bu dönemlerde ortaya çıkıyor ya da zaten varsa daha da provoke ediyor. Annesinde tiroid problemi olan bir kız çocuğu ise potansiyel bir hasta adayıdır. 
            Tiroid bezi, normal fonksiyonlarını görebilmek için beyinde bulunan iki ayrı bölgeyle sürekli ve uyumlu bir ilişki içinde olmalıdır. Bu bölgeler hipotalamus ve hipofiz adını alır. Tiroid hormonları ile bu iki bölgeden salınan hormonlar birbirlerini dengede tutarlar yani aralarında üçlü bir ilişki vardır. Böylece tirodin normal yapısı ve çalışması kontrol edilir. Adını sıkça duyacağınız TSH adlı hormon hipofizden salgılanır. TSH, tiroid hormonlarının yapımı için gereklidir ve tiroidin gelişmesinde de önemli rol üstlenir. Diğer yandan tiroid hormonları da TSH’ nın hipofizdeki yapımını ve kana salınmasının düzenlemektedir.

            Bu iki organ dışında tiroid hormon yapımındaki önemli olan madde: İyot 
            Hormon yapımı için gerekli olan asıl madde iyottur. İyot eksikliği varsa çoğu zaman hormon yapımı yetersiz kalır ve metabolizmada daha sonra değinilecek olan bazı sorunlar ortaya çıkar. Fazla iyot alınması da tiroid işlevlerini olumsuz yönde etkileyebilir.

            Tiroid bezleri çok çalışıyorsa tipik bulguları vardır. Bunlar:

1-Hiçbir neden yokken kilo verme, hatta neredeyse erime hali.

2-Hiç hareket etmeden, hiçbir stres faktörü olmadan kalpte çarpıntı,

3- Ellerde titreme, aşırı terleme,

4-Aşırı sinirli, sabırsız davranma.

5- Aşırı hareketlilik; daha çok kabına sığamama hali,

6- İshal.

Tiroid bezi yavaş çalıştığında ise, çok çalışmasının tam tersi olarak metabolizma yavaşlar. Kilo alma, kabızlık, aşırı yorgunluk, isteksizlik, huzursuzluk başlar. Bu durumda tiroid sorunları depresyonla çok karıştırılır. Örneğin yurt dışında psikolog veya psikiyatristler, hastadan önce hormon değerlerini ölçtürmelerini ister. Tiroid bezinin bozuk çalışması, cinsel hayatı da olumsuz etkiler. Cinsel isteksizliğe hatta kısırlığa bile neden olabilir; aynı şekilde, çocuğun düşmesine de.

             Tiroid hastalıkları  çocuklarda  da görülebilir. Yeni doğan bebeklere bile tiroid testlerinin yapılması gerekebilir. Çünkü düzensiz çalışması zeka geriliği ya da cüceliğe sebep olur.

Gözlerin dışarı, öne doğru ilerlemesine egzoftalmi denir. Başlangıçta hasta bir şeye hayret ederek bakanların ifadesi ile bakar. Durum ilerledikçe göz küreleri iyice öne doğru çıkarak durum iyice barizleşir.

            Gözlerin dışa doğru fırlaması, genelde Basedow-Graves hastalığında görülmekle beraber nadir olarak Hashimoto hastalığında ve primer hipertiroidide de görülebilir.

            %50 vakada sebep Basedow-Graves hastalığıdır. Bazı hastalarda bu bulgu hafif seyrettiği için hastalar bunun farkına varmazlar. %5 vakada ise ciddi rahatsızlıklara neden olur. Bu hastalık, tiroid fonksiyonlarındaki bozukluklardan kaynaklanmaz. Her iki hastalık ta birbirinden bağımsız olarak gelişir. Bazen tiroid fonksiyon bozukluğu olmadan da egzoftalmi gelişebilir. Bu hastalığa ötiroid (normal fonksiyonlu tiroid) Graves hastalığı denir.

            Fazla miktardaki tiroid hormonları üst göz kapağını açan kasları uyararak gözün normalden daha açık durmasını sağlar. Gözler parlak bir hal alır. Buna, üst kapak retraksiyonu adı verilir. Bu durum her türlü hipertiroidide ortaya çıkabilir. Hipertiroidi kontrol altına alındıktan sonra retraksiyon kaybolur.

            Egzoftalmide, göz kaslarındaki zarlar ve bağ dokusunun üzerinde bulunan tiroid antijenlerine karşı oto antikorlar üretilir. Bu oto antikorlar göz kaslarına yapışır ve kanda bulunan lenfosit dediğimiz hücrelerin göz kasları içine girmesine neden olur. Böylece gelişen iltihap sonucu göz kaslarında şişmeler husule gelir. Bu şişlikler göz yuvasının arkasında basınç oluşturarak gözlerin öne doğru fırlamasına neden olur. Aynı zamanda, bu şişlikler göz yuvası içindeki kan akımını da engelleyerek  göz yuvasındaki şişliği daha da artırır.

            Egzoftalmi genelde iki gözü de tutar. Ancak iki göz arasında farklılıklar olabilir. Bazen tek taraflı da olabilir. Apse, tümör, kist, ve kanama sonucu görülen diğer göz fırlamalarından farkı, özellikle üst göz kapaklarında görülen çekilmelerdir.

Egzoftalmi yavaş veya hızlı bir şekilde gelişebilir. Hipertiroidi, ötiroidi ve hipotiroidi durumlarında da oluşabilir. Genel olarak hipertiroididen bir buçuk yıl önce veya bir buçuk yıl sonra görülür. Hafif iltihabi durumlarda gözler kızarık, kuru ve ışığa duyarlıdır. Orta veya ağır iltihabi durumlarda göz kapakları uyurken bile kapanmaz. Bu durumdaki hastalar göz yaşarmasından, göz hareketleri sırasında ağrıdan şikayet ederler. Göz kaslarının şişmesi ve göz arkasında yağ birikmesi sonucu göz öne doğru fırlar. İltihap ve göz kaslarının dengeli kullanılmaması sonucu çift görme başlar. Çift görme hastanın yukarıya ve dışa bakması sırasında oluşur. Şişen kasların göz siniri üzerine baskısı sonucu ise görme kaybı olur. Ancak ciddi göz bulguları çok nadir olarak görülür.Türkiye’de tiroid sorunu olan milyonlarca insan var. Daha çok kadınlarda görülen ve kalıtımsal olan tiroid problemleri beyinden kalbe, cinsel yaşamdan ruhsal bozukluklara, vücudu baştan aşağı altüst edebiliyor.Unutmamak gerekir ki sigara göz hastalığını artırır.

Tiroid otoantikorları

Bazen Basedow-Graves hastalığı ile toksik multinodüler guatrın ayırıcı tanısında zorluk çekilebilir. Bu iki hastalığı birbirinden ayırmak için TRab (tirotiropin reseptör antikorları) kullanılır. Bu antikor, Graves hastalığında pozitiftir. Ayrıca, göz bulgusu olan ötiroid (semptomsuz) Graves hastalığının teyidinde de bu antikordan yararlanılır. AntiTPO ve antiTg antikorları Graves hastalarının yüzde %50′ sinde pozitif olarak bulunur.

Tiroid sintigrafisi

Tiroid sintigrafisi, Basedow-Graves hastalığı, fonksiyonlu tiroid nodulü ve toksik multinodüler guatrın ayırıcı tanısında kullanılan önemli bir tanı aracıdır. Ancak gerek radyoiyot uptake testi, gerekse tiroid sintigrafisi yapılmazdan önce hastanın normal iyot almaması gerekir. Mesela, bilgisayarlı tomografide, miyelogramda, kontrastlı böbrek grafisinde veya arteriogramda kullanılan kontrastlı maddeler bu iki testi 6 hafta kadar etkilemekte ve bu testlerin yorumlanmasında güçlük çekilmektedir. Bu nedenle bu testlere girecek hastalara öncelikle uptake ve sintigrafi uygulandıktan sonra diğer tetkiklerin yapılması gerekir.

Tiroid bezi hastalıklarında göze ait belirtiler dışındaki diğer belirti ve bulgular şunlardır:

            1. Sinirlilik, aşırı heyecan ve duygusallık

            Hipertiroidide görülen en sık belirtilerdir. Yüksek tiroid hormonları bütün organlarımızı etkilediği gibi beynimizi ve ruhsal durumumuzu da etkiler. Bu nedenle bu hastalarda ülkemizde yerleşmiş bir kanaat vardır. Birçok sinirli insan ‘bende guatr mı var? ‘ diye doktora başvurmaktadır. Hatta bazı hastalar başka nedenlerden dolayı oluşan bu belirtilerin guatrından kaynaklandığına kendisini inandırmakta ve tedavi edildikten sonra bu halinin geçeceğine doktoru da inandırmaya çalışmaktadır. Unutmamak gerekir ki halkımızın “sinirlilik” olarak tanımladığı durumlar birçok ruhsal hastalığın sonucu olarak da ortaya çıkabilir.

Hipertiroidi’de hafıza ve konsantrasyon da bozulur. Bu hastalarla geçinmek de oldukça zordur. Küçük olaylar karşısında bile ani olarak parlarlar, etraflarını çok defa kırarlar, sonra da bunu ben niye yaptım diye üzülürler.

2. Kilo kaybı

İştahın iyi olmasına karşın hasta zayıflar. Ancak yaşlı hastalarda bazen kilo kaybı olmayabilir.  Hatta bazı hastalar şişmanlamaktan şikayet eder. Bu hastalar artmış iştah nedeni ile fazla yemekte ve artmış metabolik hızı bile geçmektedir. Bazı şişman hastalar zayıflamalarına sevinmektedir. Ancak unutmamak gerekir ki bu hastalıkta yağ erimesi yerine kas erimesi gelişmekte ve dolayısıyla kas zayıflamasına neden olmaktadır. Bunun sonucu hastalar merdiven çıkmakta zorlanır, hatta taranma veya diş fırçalama sırasında ellerini yukarı kaldırmakta güçlük çekerler.

3. Sıcaklıkta artma

Bütün vücut dokularının çok hızlı çalışması sonucu vücut sıcaklığı artar. Bunun sonucu olarak bu hastalar derin bir şekilde solurlar. Çok defa kadınlar bu sıcaklık hissini menopozda görülen sıcak basması ile karıştırırlar. Ancak, menopozdaki sıcak basmaları zaman zaman görülmesine rağmen hipertiroidi’deki sıcaklık devamlıdır.

4. Titreme

Titreme özellikle ellerde görülür. Bu, daha fazla ince titreme dediğimiz normal insanlarda da görülen titreme ile karıştırılır. Müzisyen bir hastam titreme nedeni ile sazını çalamaz hale gelmişti. Bazı ev hanımları ise çay servisi yapmakta çok güçlük çektiklerini söylemişlerdir. Buna benzeyen titremelerin, çeşitli sinir hastalıklarında, alkolizmde ve çeşitli nörolojik bozukluklarda da ortaya çıktığı unutulmamalıdır.

5. Çarpıntı

Çarpıntı, birçok hastanın ilk şikayet ettiği belirtilerden biridir. Hasta yürüdüğü zaman ve çok defa istirahatta iken kalbinin fazla çarptığını hisseder. Bazen “kalbim sanki çıkacakmış gibi çarpıyor” der. Çarpıntı yanında nefes darlığı ve kas zayıflaması olunca bazı hastaların, kalp hastası oldum diye önce bir kardiyologa başvurduğunu çok işitmişimdir.

6. Saç dökülmesi

Hipertiroidili hastaların saçları ince ve yumuşaktır. Kolaylıkla dökülür. Saç dökülmesi hem hipertiroidi ve hem de hipotiroidi durumlarında meydana gelir. Her iki durumun da tedavisi sonucu saçlar yeniden çıkar. Unutmamak gerekir ki saç dökülmesi sadece tiroid hastalıklarında görülmez, ayrıca, streste ve kadınlarda erkek hormonları metabolizmasının bozulması sonucu da görülebilmektedir.

7. Cilt ve tırnaklarda değişiklik

Cilt yumuşar. Sıcak ve nemlidir. Tırnak-et ayırımı belirginleşir. Nadir olarak hastalar yaygın kaşıntıdan şikayet ederler. Yine, nadir olarak Basedow-Graves hastalığına bağlı olarak gelişen cilt belirtileri de ortaya çıkabilir. Özellikle alt bacakların ön kısmında cilt kalınlaşması görülebilir. Buna peritibial miksödem denir. Bu bulgular hastalıktan bağımsız olarak gelişir. Bazen tanı için biyopsi gerekebilir.

8. Barsak hareketlerinde artma

Bazı hastalar artmış barsak hareketlerinden ve yumuşak dışkılamadan yakınır. Bazen kabız olan hastalar bu hastalık nedeni ile normal dışkılama gösterir.

9. Kuvvet azalması

Uzun süren ve ağır hipertiroidi durumunda ortaya çıkar. Hastalık, daha fazla omuzun ve bacakların uzun kaslarını tutuğu için özellikle çalışan hastalarda bu daha da belirgindir. Çok defa hastalar merdiven çıkmakta zorlandıklarından şikayet ederler. Bu durum tedaviden sonra ortadan kalkar.

10. Mensturasyonda (aybaşı) azalma

Mensturasyon periyotlarında azalma görülür. Bazı hastalarda yumurtlama azalır ve çocuk yapma özelliği kaybolabilir.

11. Sekste azalma

Bazı hastalarda seks arzusunda artma görülse de genel olarak azalır. Bazı erkek hastalarda östrojen hormonundaki artışa bağlı olarak memelerinde büyüme görülür. Bu durum tedaviden sonra ortadan kalkar.

12. Laboratuar testlerinde bozulma

SGOT, SGPT, bilirubin ve LDH yükselebilir. Kemik ve karaciğerde bulunan alkali fosfataz enzimi karaciğer fonksiyon testleri normal olsa bile yükselebilir. Nadir olarak kalsiyum yüksek bulunabilir. Kolesterol düzeyi genelde düşüktür.

Kalıcı hipertiroidi oluşturan Basedow-Graves hastalığı, toksik otonom fonksiyonlu tiroid nodülleri ve toksik multinodüler guatr kesin tedavi gerektirir. Bazı ilaçlar sadece hipertiroidi semptomlarını tedavi etmek için kullanılır. Bu ilaçların direkt tiroid fonksiyonları üzerine etkisi yoktur. Örneğin, beta-blokerler kalp hızını ve titremeyi azaltan ilaçlardır. Bu ilaçlar bronşlarda spazma neden olduğundan astımı olan hastalar bu ilaçları kesinlikle kullanmamalıdır. Bazı hastalarda sinirlilik ve uykusuzluk ön plandadır. Bu nedenle bu hastalara sinirleri yatıştırıcı ilaçlar verilir.