Sitolojinin kelime anlamı hücre bilimidir.Vucun herhangi bir yerinden alınan materyalin değerlendirilmesidir.Hastaya işlem uygulamadan vucut boşluklarından alınan dökülen hücrelerin değerlendirilmesidir.Kadında genital kanaldan alınan materyalin sitolojik incelemesinde kullanılan isim smear testidir.İlk kez 1925 yılında Papanicolaou tarafından uygulanmıştır.1943 yılında oluşturulan sitolojik atlas ile klinik hayata geçmiştir.

Jinekolojide kullanım amacı

· Genital kanser taramasında

· Hormonal durumun değerlendirilmesinde

· Vajinal ve servikal iltihapları değerlendirmede

· Genital kanserlerin tedavi sonrası takibinde(radyoterapi öncesi ve sonrası gibi)

Smear alma teknikleri:

Smear camı hazırlanırken vajinadan dökülen hücrelerin bütünlüğü bozmamk hedeflenmektedir.Bir smear testinin amacı transformasyon zonunu içerebilmektir.

Bu nedenle hastalara şu sorular sorgulanmalıdır

24 saat öncesinden itibaran vajinal duş veya cinsel ilişki olmamalıdır.

İdeal zaman adetten 10 gün sonraki zamandır ancak şart değildir

Vajinal kanama varken smear almak doğru değildir

Önce endoservikten ardından ektoserviksten kuru bir spekulum kullanılarak bir fırça yardımı ile örnek alınır.

Fiksasyon alınan materyal kuru temiz bir lama yayılır lamel kapatılmaz.En önemli olay materyalin kurumadan fixe edilmesidir.Fiksasyonda gecikme hücrelerin bozulmasına neden olur.Fiksasyon 15 dk yapılmalıdır.Fiksayon sonrası lam 7-10 gün bozulmadan kalabilir.

Labratuvara örnek gönderilirken bildirilmesi gerekli bilgiler

· Hastanın yaşı

· Son adet tarihi

· Gebelik olup olmadığı

· İlaç kullanımı

· Spiral varlığı

· Klinik tanı

· Hasta şikayeti ve anamnezi

Vajinal smearda bulunan hücreler bazal hücreler,parabazal hücreler,intermedier hücreler, superfisyal hücreler, endoservikal hücreler, bakteriler

Enfeksiyon varlığında trikomonas vajinalis, kandida albikans,leptorikoz

Yaş gruplarına göre vajinal sitoloji

1.Yenidoğan

Vajina mukozası plesentadan geçen materyal anneden gelen hormonların etkisindedir

2.Puberte öncesi

Smearda immatür hücreler vardır.

3.Reproduktif dönem

Adetin fazına göre değişen hücreler vardır.

4.Gebelik

Gebeliğe özel gebeliğin intermedier hücreleri gelişmektedir.Gebelikte aynı zamanda çıplak hicre çekirdekleri görülür.

5.Postmenapozal dönem

Tabakalarda belirgin atrofi vardır.Hormonal değerlendirme için materyal vajina dış yan duvarındanda alınmalıdır.

Akut enfeksiyonlarda yaymanın genel görüntüsü iltihap hücrelerinin üstünlüğüdür.Yine radyoterapi alan hastalarda şiddetli bir lokositoz smearda hakimdir.

Smear değerlendirmede kullanılan teknikler

Bedhesta sistemi günümüzde preperatların değerlendirilmesinde kullanılmaktadır.

Bethesda Sınıflaması: (2001)

Bethesta sistemi başlangıçta yeni terminoloji içermesi nedeniyle karışık gibi görünmesine rağmen, gerçekte; hemen hemen tüm laboratuarlarda aynı terimlerin kullanılması hastaların yönlendirilmesinde daha kolaylık sağlamıştır .

*Spesmen Tipi:

Konvansiyonel Pap smear, likit bazlı veya diğer.

.*Spesmenin yeterliliği:

Yeterli; Likit bazlıda en az 5000, konvansiyonel smearde 8000-12.000 iyi izlenen skuamöz hücrelerin varlığı.

Yetersiz; İnflamasyon, kan ya da debris nedeniyle hücrelerin %75’den fazlasının yorumlanamaması. Yetersiz smear varlığında mutlaka iki-dört ay içinde smear tekrarlanmalıdır . Enfeksiyon varlığında enfeksiyon tedavi edilmelidir. Tekrarlayan smear yine yetersiz ise, kolposkopi ve/veya biopsi yapılması uygundur .

Metaplastik ve endoservikal hücrelerin varlığı, transformasyon zonunun yeterli örneklendiğini gösterir.

*Genel kategorizasyon (isteğe bağlı):

İntraepitelyal lezyon veya malignansi negatif

Epitelyal hücre anormallikleri; Yoruma/Sonuca bak (skuamöz ya da glandüler ayırtedilmesi)

Diğer; Yoruma/Sonuca bak (bir kadında 40 ve üstü yaşlarda endometrial hücreler vs.)

*Otomatik gözden geçirme: Test otomatik cihazda çalışılmışsa cihazı ve sonucu belirtir

*Yardımcı testler: Test metodunu tanımlar

*Yorum/Sonuç: Ya intraepitelyal lezyon veya malignensi negatif, ya da Bethesda sınıflamasına uyan bir hücresel anormallik vardır.

*Epitelyal hücre anomalileri:

Skuamöz hücre anomalileri;

Atipik skuamöz hücreler(ASC): Önemi belirlenemeyen (ASC-US) ve HSIL dışlanamayan (ASC-H)

Low grade intraepitelyal lezyon (LSIL)

High grade intraepitelyal lezyon (HSIL)

Skuamöz hücreli karsinom

Glanduler hücre anomalileri:

Atipik glanduler hücreler (AGC): Önemi belirlenemeyen endoservikal (AGUS), endometrial ya da diğer glanduler hücreler.

Adenokarsinoma insitu (AIS)

Adenokarsinom

LSIL, dirençli HPV enfeksiyonunu ya da hafif displaziyi (CIN I) açıklar. HSIL ise, orta dereceli veya ciddi displaziyi (CIN II, III), karsinoma in situyu ya da invazyon şüphesini içerir.

Günümüzde sitoloji ikiye ayrılmıştır: Konvansiyonel PAP smear ve Sıvı bazlı preparatlar (ThinPrep, SurePath).

Genel olarak servikal kanserin tarama yöntemi olarak Pap smear tercih edilir. Önceleri sensitivitesinin yüksek (% 70’lerde) olduğu düşünülürdü. Ancak son çalışmalar, sensitivitesinin %50’lerde olduğunu göstermiştir (40-43). Sıvı bazlı ve bilgisayarlı tarama gibi yeni sitolojik teknikler %70’e varan daha yüksek duyarlılığa sahiptirler. Fakat ne yazık ki; bu teknikler gelişmekte olan ülkelerde sıklıkla kullanılamamaktadır. Düşük sensitivitesine karşın, Pap smear’in spesifitesi oldukça yüksektir (% 94) .

Sıvı bazlı sitolojinin konvansiyonel smeare göre bazı avantajları vardır:

Hücrelerin tamamı sıvıya geçer, kan, mukus ve debristen arındırılırıp özel bir filtrede toplanır. Özel sıvı hücreleri uzun süre korur ve yetersiz smear elde etme olasılığını azaltır. Tek bir örnekle HPV ya da diğer seksüel geçişli hastalıkların taraması yapılabilir. Sıvı bazlı yöntemlerle adenokarsinoma insitu (AIS) ve adenokarsinom daha iyi tanınabilir . Sıvı bazlı sitoloji menstrüel kandan daha az etkilenir (Fakat yine de menstrüasyon esnasında örnek alınması önerilmez). Yine bu yöntem intraepitelyal lezyonları saptamada konvansiyonel teknolojiye göre daha duyarlıdır. High grade lezyonlar için; konvansiyonel Pap smear %70, sıvı bazlı sitoloji %95; HPV testiyle kombine sıvı bazlı sitoloji ise %100 duyarlıdır . Bazı kaynaklarda sıvı bazlı sitolojinin,konvansiyonel Pap smearin yalancı negatiflik oranını %60 azalttığı belirtilmektedir .

Yalancı (-) Pap Smear Sonuçlarının Nedenleri:

1. Smear alınımında anormal hücreler içeren alanların atlanması ve bu nedenle anormal hücrelerin camda görülmemesi,

2. Anormal hücre alınmasına rağmen cam hazırlama aşamasında anormal hücrelerin smear çubuğundan cama aktarılamaması,

3. Patoloğun anormal hücreleri camda görememesi veya görse bile normal değerlendirmesi,

4. Lezyonun servikal kanalın iç kısmına doğru yerleşmesi,

5. İnflamasyon varlığı .

Gay ve ark. yaptıkları bir çalışmada, örnekleme hatalarının % 70 en sık görülen yalancı negatif smear sonucu olduğunu göstermişlerdir

Daha önceki yıllarda kullanılan gğnğmğzde kullanılmayan tanımlamalarda kısaca bahsedilecek olursak

CIN Sınıflaması:

CIN I: Epitelin alt 1/3’üne sınırlı displastik değişiklikler; hafif displazi.

CIN II: Displastik değişiklikler epitelin 2/3’ünü içine alıyorsa; orta dereceli displazi.

CIN III: Displastik değişiklikler epitelin tamamına yakınını tutmuşsa; ağır displazi.

CIS: Displastik değişiklikler epitelin tümünü içeriyorsa; karsinoma insitu olarak adlandırılır.

Bütün lezyonlarda bazal membran sağlamdır.

Papanicolaou Sınıflaması:

Class I: Normal

Class II: Atipik inflamasyon veya uterin hücreler

Class III: Displastik hücreler (hafif, orta, ağır)

Class IV: Karsinoma insitu

Class V: Malign hücreler invaziv kanseri destekler