Pelteklik

Pelteklik Nedir?

Pelteklik fonksiyonel konuşma bozukluğudur. Fonksiyonel konuşma bozukluğu ise belirli bir konuşma sesini veya birkaç belirli bir konuşma sesini çıkarmayı öğrenmekteki güçlüktür. Fonksiyonelin anlamı bozukluğun nedeninin bilinmemesidir. Bazı kaynaklarda ise fonksiyonel konuşma bozukluğu “nedeni bilinmeyen konuşma bozukluğu” veya “nedeni bilinmeyen konuşma gecikmesi” olarak geçmektedir.

Fonksiyonel konuşma bozuklukları veya nedeni bilinmeyen konuşma gecikmeleri ergenlik boyunca devam edip, yetişkinlikte “kalıcı hatalara” dönüşebilir. Ancak, bu durum çocuklarda ve yetişkinlerde terapiyle başarılı biçimde tedavi edilebilir.

Pelteklik Neden Olan Sorun Nedir?

Fonksiyonel konuşma bozukluğu olan çocuğun konuşma güçlüğü muhtemelen fonetik düzeydedir. Bunun anlamı, çocuğun bazı belirli sesleri çıkarmakta özellikle güçlük çekmesidir. Bir başka olasılık ise, çocuk sesi veya sesleri çıkarmayı yanlış öğrenmiştir ve bu durum onda alışkanlık haline gelmiştir.

Bu durum ise, genellikle konuşma sesini tek başına rahat çıkarabilen veya kolaylıkla öğretilebilen, ancak konuşma içerisinde konuşma seslerini organize etmedeki güçlükler şeklinde tanımlanan fonolojik bozukluktan farklıdır.

Fonksiyonel konuşma bozuklukları konuşma bozukları iken, fonolojik bozukluklar dil bozukluklarıdır.

Fonolojik bozuklukla fonksiyonel bozukluk bir arada da görülebilir. Bu durumda ise, çocukta hem pelteklik hem de fonolojik bozukluk gözlemlenecektir. Diğer deyişle, hem fonemik hem de fonetik konuşma sesi sorunları aynı bireyde görülebilir.

Pelteklik

“S” ve “z” seslerini çıkarırken sorun yaşama sık görülen fonksiyonel konuşma bozukluklarındandır. “S” ve “z” seslerini çıkarırken dili doğru pozisyonlamadaki güçlük genellikle pelteklik olarak tanımlanır.

Peltekliğin Özellikleri

Pelteklikte genellikle “s” ve “z” seslerini çıkarırken dil ön dişlerin arasından çıkartılarak veya ön dişlere dokundurularak peltek bir ses çıkartılır.

“S” ve “z” seslerini çıkartırken dili dişlerin arasından çıkarma interdental pelteklik ve dili dişlere dokundurarak “s” ve “z” seslerini çıkarma dentalize pelteklik olarak tanımlanır.

Peltekliğin ayrıca lateral ve palatal olmak üzere ek iki tipi daha vardır. Lateral pelteklikte “s” ve “z” sesleri çıkartılırken hava dilin yanlarından kaçmaktadır ve palatal pelteklikte ise kişi dilini damağına dokundurarak çıkarmaya çalışmaktadır.

Pelteklik Hangi Durumlarda Normaldir?

Bazı çocuklarda 4.5 yaşına kadar “s” ve “z” seslerini interdental pelteklik veya dentalize pelteklikle çıkarmaları normal gelişimsel süreçtir.

Ancak lateral pelteklik veya palatal pelteklik hiçbir zaman normal gelişimsel süreç değildir.

Pelteklik Çocuğun Kişiliğini Etkiler mi?

Peltekliğin genellikle zeka üzerine çok az etkisi vardır. Ancak pelteklik çocuğun kişiliği üzerinde kuvvetli olumsuz etkiye sahip olabilir.

Bazı çocuklar peltekliğin dikkat çekmediği ortamda büyüyebilirken, bazı çocuklarda pelteklik şikâyet nedeni olabilmektedir.

Bazı çocuklarlar peltekliğinden dolayı hoş, şirin şeklinde karşılanırken, bazı çocuklar ise alaycılığa, eleştirilmeye maruz kalabilir.

Peltekliğin Tipleri:

İnterdental Pelteklik

Dil ön dişlerin arasından öne doğru çıkartıldığı ve hava akımı öne doğru yönlendirildiği pelteklik tipidir. Normal konuşma gelişimi gösteren çocuklarda bu tip pelteklik 4.5 yaşına kadar görülebilir. Ancak bu yaştan sonra devam eden pelteklik durumunda uzmana danışmanız gerekmektedir.

İnterdental “s”: İçinde  “s” bulunan “masa”, “sarı”, “kas” gibi kelimeler peltek “s” kullanılarak söylenir.

İnterdental “z”: İçinde  “s” bulunan “zebra”, “vazo”, “kaz” gibi kelimeler peltek “z” kullanılarak söylenir.

Dentalize Pelteklik

Dentalize pelteklikte dil ön dişlere bastırılır ve hava akımı öne doğru yönlendirilir. Normal konuşma gelişimi gösteren çocuklarda dentalize tip pelteklik 4.5 yaşına kadar görülebilir. Ancak bu yaştan sonra devam eden pelteklik durumunda uzmana danışmanız gerekmektedir.

Lateral Pelteklik

Normal konuşma gelişimi gösteren çocuklarda bu tip pelteklik gözlemlenmez. Dilin pozisyonu “l” sesini çıkartılırken gibi pozisyonlanır ve hava akımı dilin yanlarından dışarı doğru yönlendirilir.

Lateral pelteklik sıklıkla “ıslak” veya “tükürüyormuş” gibi tarif edilir. Normal konuşma gelişimi gösteren çocuklarda lateral pelteklik gözlemlenmediğinden, bu tip pelteklik gözlemlendiğinde uzmana danışmanız gerekmektedir.

Palatal (Damaksı) Pelteklik

Normal konuşma gelişimi gösteren çocuklarda palatal pelteklik gözlemlenmez. Bu tip pelteklikte, dilin orta kısmı arkaya doğru giderek yumuşak damağa dokunur.

Normal konuşma gelişimi gösteren çocuklarda lateral pelteklik gözlemlenmediğinden, bu tip pelteklik gözlemlendiğinde uzmana danışmanız gerekmektedir.

*** “S” ve ve “z” seslerini peltek çıkartan çocuklar ve yetişkinler bazen ç, c, j, ş seslerini çıkartırken interdental, dentalize, lateral veya palatal pelteklikteki gibi sesleri çıkarma şeklinde sorun yaşayabilirler.

*** Bazı çocuklar birçok sesi interdental çıkartabilirler. Dil protrüzyonu veya dil çok önde veya “anteriorda” yerleşimi s, z, ş, j, ç, c seslerinin yanında l, n gibi sesleri çıkartılırken de gözlemlenebilir.

Pelteklik Tedavisine Ne Zaman Başlanmalı?

4.5 yaşından sonrasında bekleme peltekliğin çocukta “alışkanlık” haline gelmesine neden olabileceğinden uzmana danışmanız gerekmektedir.

Palatal veya lateral pelteklik gözlemlenen çocuklar 4.5 yaşının altında olsa dahi uzmana danışmanız gerekmektedir.

Peltekliğin Değerlendirilmesi

Ayrıntılı hikaye.

Dil bağının olup olmadığı.

Dil hareketleri.

Damak yapısı ve fonksiyonu.

*** “S” ve “z” sesini konuşurken yutan veya yerine d, v gibi seslerine kullanan çocuklarda bu tip bozukluk pelteklik değildir.

Pelteklik Tedavisi

Tedavi süresi çocuğun bireysel özelliklerine, aileye ve tedavi etkinliğe bağlı olarak değişkenlik gösterir. Ancak, çocuk yaşı büyüdükçe ses “alışkanlık” haline geldiğinden tedavi süresi daha uzun zaman alabilir.

Pelteklik tedavisinde genellikle Artikülasyon Terapisi uygulanmaktadır.

Yetişkinlerde Pelteklik

Bazen fonksiyonel konuşma bozukluğu olan ve özellikle çocukluğunda tedaviyi yarım bırakan kişilerde yetişkinlikte de pelteklik görülebilir.

Bazı yetişkinler tedavi için “çok geç” olduğunu düşünebilirler. Ancak tedavi için hiçbir zaman geç değildir. Ayrıca, yetişkinlerde tedavi sürecine uyum daha fazla olduğundan daha hızlı başarılı sonuçlarda alınabilmektedir.

Bu nedenle, peltekliği olan yetişkinler en kısa zamanda uzmana danışması gerekmektedir.