Yumurtalıklarda pek çok kistik oluşum görülebilir. Bunların çoğu (adet gören kadınlarda) iyi huyludur. Kistleri sınıflandırmak takip ve sonuç açısından önemlidir.
1)Fonksiyonel kistler (Folikül kisti,corpus,luteum kisti,teka-lutein kisti)
2)Hiperplastik kistler (germinal inkulizyon kist,hipertekosis, polikistik over)
3)Endometrial kist (çukolata kisti)
4)Kistik tümörler (Kanser değil, iyi huylu tümoral kistler) (seröz kist adenom, musinöz kist adenom, kistadenofibrom, brenner tümörü)
5)Sex kord mezenkimal tümörler (Teka hücreli tümör, hilus hücreli tümör)
6)Bağ dokusu tümörleri (fibroma)
7)Üreme hücreli tümörler [Matur teratoma (matur kistik teratom), karsinoid tümörler, gonadoblastama]
Bütün bu kistik oluşumlar iyi huylu olarak adlandırılır. Elbette ki kesin tanı ancak patolojik inceleme sonucu konulabilir. Son yıllarda iyi çözünürlüğü olan transvajinal ultrasonlar ve tümör belirteçleri (kanda bakılan biokimyasal testler, CA125 gibi) sayesinde ameliyat öncesi tanı büyük ölçüde konulabilmektedir.
Folikül kistleri:
Yumurtalarda gelişen kistlerdir. Yumurta gelişimi sırasında çatlama olmadığı zaman folikül gelişmeye devam eder ve folikül kisti oluşur. Genellikle boyutları 2 bazen 3cm’yi bulur. Çok nadiren hastaya şikayet veririler. Genelde tesadüfen tespit edilirler. Kanama, torsiyon (kendi etrafında dönerek gangrene neden olması) gibi nadir sebepler dışında tedavi gerektirmezler. Çok nadiren 8-9cm’ye ulaşsalar da yaklaşık 8 hafta içerisinde kendiliğinden gerilerler. Bazı klinisyenler bu bekleme süresinde doğum kontrol hapı kullanmanın kistin küçülmesinde faydalı olacağını düşünürler. Eğer 7cm’yi geçen folikul kisti 8 haftada gerilemez ise laparaskopik olarak alınması uygundur.
Corpus luteum kistleri:
Yumurta çatladıktan sonra corpus luteum (sarı cisimcik) denilen kistik yapı her yumurtlama döneminde oluşur. Eğer bu kistleşme belirgin olursa corpus luteum kisti oluşur. Kist içinde genellikle kan bulunur ve bu kanın bir kısmı kist dışına yani karın boşluğuna akabilir. Bu durumda ani başlayan karın-kasık ağrısı oluşur. Corpus luteum kistleri 4-5cm çapında olur. Nadiren 10cm’ye kadar ulaşabilirler.
Şikayetler kistin ne kadar büyük olduğuyla ilgilidir. Kistin kanamalı olması hastanın acil servise başvurmasını gerektirecek kadar şiddetli olabilir.
Adetin ortalarından sonra ani başlayan kasık ağrısı ile acile başvuran hastada ilk düşünülmesi gereken tanıdır. Corpus luteum kistleri genelde ameliyatı gerektirmeden adet sonrası kendiliğinden kaybolur. Çok nadiren iç kanama şiddetli olursa yani hastanın hayatını riske atacak kadar çok olursa ya da torsiyon (kendi etrafında dönerek gangrene neden olması) meydana gelirse acil laparaskopi yapmak zorunludur. Bu kistlerde hormon üretimine bağlı adet gecikmesi ve ardından normalden daha fazla kanama görülebilir. Sorunsuz corpus luteum kistlerinin ağrısı ortalama 1-2 gün içinde azalır ve hasta günlük hayatına dönebilir.
Teka lutein kistleri:
Nadir görülen bu over kistleri her zaman her iki overi de tutar. Genellikle mole gebeliği ya da plasenta kanserlerine eşlik ederler. Boyları yaklaşık 15cm’ye kadar ulaşabilir. Nadiren şikayet yaparlar. Gebeliğin sonlanması ile beraber kendiliğinden gerilerler.
YUMURTALIK KİSTLERİNE YAKLAŞIM
| 10cm’den küçük harekletli, kistik | 10cm’den büyük | |
| Tek taraflı | Çift taraflı | |
| Karın içinde sıvı yok | Karın içinde sıvı var | |
| CA125 normal | CA125 yüksek | |
| Katı (ur), yapışık | ||
| 4-6 hf gözlem | Kitle küçülmedi ya da büyüdü | Ameliyat |
Kitle küçüldü ya da kayboldu
Takibe devam
Luteoma:
Menopoza yakın-post-menopozal kadınlarda 3cm’ye kadar görülür. Gebelik sırasında oluşan gebelik luteoması 20cm’ye kadar büyüyebilir ve androjen hormonları salgılayabilir. Gebelikte oluşanlar gebeliğin sonlanması ile kendiliğinden kaybolur.
Senöz kist adenom:
Overin en sık görülen tümöral kistik oluşumudur. Kanser anlamında değildir. Kistler -50 bilateraldir (çift taraflı). Kistler içerisinde papilller çıkıntılar bulunabilir. Bu papiller çıkıntıların çokluğu ve kistin kenarlarında katı kısımlar olması (solid alanlar) kanser olma ihtimalini artırır. Küçük kistler takip edilebilir. Ancak kistlerin çift taraflı olması (iki yumurtalıkta da bulunması), 5cm’den büyük olması, katı alanlar içermesi, içinde papiller çıkıntılar olması, CA125 kan değerinin yüksek olması, karın içinde asit denilen sıvı varlığı durumunda takipten ziyade operasyon düşünmek her zaman daha iyidir.
Musinoz kist adenom:
Neredeyse seröz kist adenomlar kadar sık görülür. Genelde tek taraflı olur ve seröz kist adenomlardan daha büyük boyutlara (15-20cm) ulaşabilir. Tedavisi kistin oluştuğu yumurtalığın tamamen alınmasıdır. Papiller çıkıntılar bulunması, çift taraflı olması, asit varlığı ve CA125 yüksekliği durumlarında kanser riski artmaktadır.
Psodomixoma peritonei:
Bu durum musinoz kistin kendiliğinden ya da operasyon sırasında karın içine dökülmesi yolu ile oluşur.
“Psodomixoma peritonei, over kistlerinin neden ultrason altında iğne ile boşaltılmadığının iyi bir kanıtıdır.”. Histolojik olarak iyi huylu olmasına rağmen gelişen tablo kanser etkisi gösterir. Musinoz oluşumlar tüm karın boşluğunu kaplar ve karın boşluğu musin mayi ile dolar. Cerrahi tedavisi zordur çünkü bu yapışkan musin mayiyi bertaraf etmek zordur.
OVER KİSTLERİNDE ACİL DURUMLAR
Over kistlerinin torsiyonu:
Normal yumurtalık kendi etrafında dönmez. Genellikle önce yumurtalık kisti oluşur ve yumurtalık büyürken ya da büyüdükten sonra kendi etrafında döner. Bu döngü hareketi yumurtalığı besleyen kan damarlarını sıkıştırarak iskemi denilen doku ölümüne neden olur. En tipik bulgusu ani başlayan ve hiçbir şeye benzemeyen ağrıdır. Hasta o kadar ağrılıdır ki yatakta iki büklüm durur ve hiçbir ağrı kesici ağrısını dindirmez. Tedavisi acilen operasyondur. Uygun vakalarda kapalı cerrahi (laparoskopi) yapılabilir. Erken müdahale ile yumurtalığın canlılığını yitirmeden eski haline döndürülmesi yumurtalığı kurtarır, ancak doku ölümü gerçekleşmiş ise o yumurtalığın alınması gerekir.
Yumurtalık kist rüptürü: (kistin yırtılarak muhteviyatının ya da kanın karın içerisine akması).
Genellikle corpus luteum kistlerinde görülür. Corpus luteum oluşurken meydana gelen kanama hem kist oluşumuna hem de karın boşluğu içine kanın sızmasına neden olur. Bazen de kanamalı corpus luteum kisti direk karın içine kanar. Genelde kanama kendiliğinden durur. Nadir durumlarda ağrı ve kanama durmaz ise laparaskopi (kapalı operasyon) ile kanama alanı bulunur, durdurulur ve karın içine akan kan temizlenir.
