NONPARALİTİK ŞAŞILIKLAR (Felce bağlı olmayan şaşılıklar)
Büyük bölümü çocukluk çağında başlar. Bunların bir kısmı ise doğuştandır. Altı aydan daha erken başlangıçlı olanlarda neden henüz kesin olarak anlaşılamamakla birlikte merkezi sinir sistemi gelişimi ile ilgili sorunlar ve genetik faktörler ön plandadır. Altı aydan sonra başlayan bu tip şaşılıklarda ise göz bozukluklarının önemi artar (bkz. Göz kusurları).
Başlıca şekilleri:
1. İçe şaşılık (ezotropya)
Çocukluk çağı şaşılıkları içinde en sık görülenidir.
En önemli şekli doğuştan olanıdır. İnfantil ezotropya denen bu formunda şaşılığın başlangıcı ilk 6 ay içindedir. Bu nedenle şaşılıklarda kaymanın ne zaman başladığı veya ilk defa farkedildiği bilgisi çok önemlidir. Hayatın ilk 6 ayı içinde başlayan şaşılıklar binoküler görme gelişimini çok ciddi boyutta aksatır ve ileride telafisi mümkün olmayan kayıplara yol açar. Tedavisi cerrahi yoldandır ve en geç 2 yaşına kadar kayma açılarının düzeltilmesi gerekir.
Altı aydan sonra başlayan içe şaşılıkların göz bozuklukları ile yakın ilişkisi vardır. Gözdeki yüksek bir kırılma kusuru ve ya gözün uyum refleksindeki dengesizlikler bu tür kaymaların ortaya çıkmasını kolaylaştırır. Refraktif ezotropya denen bu grupta tedavide gözlük kullanımı sıklıkla gerekir. Gözlük kullanımı bazen tek başına şaşılığın düzelmesini sağlar, bazen de gözlükle kayma azalmasına rağmen devam eder. Böyle durumlarda da cerrahi müdahale gerekir.
Bazen doğuştan görme kaybına neden olan başka göz hastalıkları hayatın ilk birkaç yılı içinde bir nistagmus ile birlikte içe kayma ile belirti verebilirler. Bu tür kaymalar eğer görmede artma sağlanamazsa ileriki yıllarda dışa kaymaya dönüşebilir.
Özel bir içe kayma, Duane sendromu'nda görülür. Gözün dışa hareketini sağlayan kas, abdusens sinirinin doğuştan arızalı olması nedeniyle çalışmamaktadır. Bu nedenle göz dışa doğru bakamaz, içe bakışta ise göz kapakları kısılır. Çocuk başını dışa hareketi kısıtlı olan gözü tarafına çevirerek şaşılığı bertaraf etmeye çalışır. Gözün dışa hareketini tam anlamıyla sağlayıcı bir tedavisi yoktur. Ancak başın döndürülmesi ihtiyacını ortadan kaldıracak, düz pozisyondaki kaymayı giderecek cerrahi girişimler mümkündür.
2. Dışa şaşılık (ekzotropya)
Genellikle içe kaymalara nazaran daha geç başlangıç gösterirler.
Başlangıcından itibaren sabit bir dışa kayma görülebilir
Bazen de kayma önceleri arada bir ortaya çıkarken zamanla sıklaşarak sabit ve sürekli bir dışa kayma halini alabilir. Bu ara ara kayma dönemindeki çocuklarda bilhassa güneşli veya parlak ışıklı ortamlarda bir gözünü kapatarak bakma alışkanlığı görülebilir. Böyle bir durum farkedilen çocukların bir göz muayenesinden geçirilmesinde yarar vardır.
3. Dikey şaşılıklar
Bunların bazıları içe veya dışa şaşılıklarla birlikte görülebilen alt oblik kasın fazla çalışmasına bağlı kaymalardır.
Dissosye vertikal deviasyon denen özel bir kayma şekli de tek başına veya içe/dışa şaşılıklarla birlikte görülebilir.
Doğumsal bazı şaşılık türlerinde de dikey kaymalar görülebilir. Bunlar arasında üst oblik kas parezisi ve Brown sendromu sayılabilir.
Bazıları ailevi özellik gösteren ve birden fazla kasın gelişimsel bozukluğundan kaynaklanan daha ender ve kompleks şaşılık şekilleri de bu gruba girer.
Yatay yöndeki kaymalarda kırılma kusurları ve varsa füzyon yetersizliği elimine edilmeli, yeterli olmazsa ameliyata başvurulmalıdır. Diğerlerinde özellikle baş pozisyonu gelişmekte ise ameliyat şarttır.
Çocukluk çağı şaşılıklarında ambliopi (göz tembelliği) en önemli sorundur. Ambliopi riski, içe şaşılıklarda daha yüksektir. Binoküler görmenin gelişiminin gerçekleştiği bu dönemde var olan şaşılığın ihmal edilmesi, ileride telafisi mümkün olmayan görme kayıplarına yol açacaktır.
Tedavinin temel taşları, gözlük kullanımı, ambliopiye karşı kapama tedavisi ve cerrahi girişimdir. Çoğu zaman bu üçünün bir arada ve uzun bir süreç içinde uygulanması şarttır.
