İnsan yaşamında farklı aşamalar vardır. Bu aşamalar bebeklik, ilk çocukluk, ergenlik ve yetişkinliktir.
Bireyler gelişimleri sırasında farklı öğretim basamaklarından geçerler. Bunlar okul öncesi eğitim, ilköğretim, orta öğretim ve yüksek öğretimdir. Zorunlu olan eğitim tamamlandık tan sonra birey eğitimini devam ettirir.
Burada nasıl bir okula devam edeceklerine karar vermek gerekir. Meslek seçimi kişinin yaşamında önemli bir yere sahiptir. Seçilen meslek kişinin ileride yaşamı boyunca devamlı bir işe sahip olup olmamasını, başarılı veya başarısız bir insan olmasını birlikte çalışacağı ve sürekli temas halinde olacağı insanları seçmesini için de yaşayacağı ortamı ne kadar para kazanacağını işinden zevk alıp almayacağını etkiler.
Meslek hayatındaki deneyimleri, bireyi psikolojik yönden etkilediği gibi aynı zaman da zihinsel, duygusal ve kişilik gelişimini etkilemektedir. Seçtiği meslek hayatının büyük bir kısmını geçtiği dış çevreyi oluşturmakla kalmaz, bireyin içinde yaşadığı psikolojik durumu da etkiler.
Bireyin iş hayatındaki deneyimleri üzücü, mutlu edici veya utandırıcı olması kadar bunların bireyi etkileyip etkilemediği kişiliğine uyup uymadığı da önemlidir. İnsanın nasıl ki büyüyüp gelişmesi için besine ihtiyacı varsa kişiliğinin gelişmesi için karakterinin oluşması için uygun ve sevdiği faaliyetlerde bulunmaya ihtiyacı vardır.
Bu açıklamalardan da anlaşılmaktadır ki meslek seçimi bireyin yaşamı için büyük önem taşımaktadır. Çünkü seçeceği meslek ilerdeki tüm yaşamını olumlu ya da olumsuz etkileyecektir. Meslek sadece bir para kazanma aracı olarak görülmemelidir. Çünkü tüm sosyal hayatını, psikolojik durumunu, kişiliğini etkileyecektir kişiler yetenek ilgi ve istekleri doğrultusunda meslek seçerlerse daha mutlu, başarılı, verimli olur.
Meslek seçiminin gelişi güzel yapıldığı hallerde ise birey başarısız olur. Düş kırıklığına uğrar mesleğinde ilerleyemez bazı hallerde meslek değiştirmesi bile imkansız olur, sevmediği, başarılı olamadığı alanda çalışmasını sürdürmek zorunda kalır. Bütün bu nedenler göstermektedir ki, bireyin tüm yaşamanı ve mutluluğunu etkileyen iş veya mesleğin seçimi, bilinçli olunması gereken bir konudur:
Bu konunun çözümünde de birey hem kendi özelliklerine hem de seçeceği mesleğin niteliklerine göz önünde tutmalıdır. Çözümü zor olan bu konuda bireyin yardıma ihtiyacı vardır. Bireye bu yardımı sağlayacak olan mesleğe yöneltme veya mesleki rehberlik adını alan etkinliktir.
Mesleki rehberlik ne demektir?
Mesleki rehberlik bireyi yetenek, ilgi ve istekleri doğrultusunda bir iş veya meslek seçecek şekilde yönlendirilmektir. Eğer söz konusu birey ortaokul veya lise öğrencisi ise onu arzu ettiği mesleğe hazırlayacak eğitim ve öğretim kurumuna yöneltmek; Ona yetenek ve ilgilerini geliştirme olanaklarını tanıtmak, yaratmak ve bunlardan yaralanmasını sağlamaktır.
Eğer birey çalışma hayatına alışmaya hazırlanan bir genç ise, onu beceri ve isteklerine uygun bir uğraşa yöneltmek, bu alanda iş bulmasına yardımcı olmaktır.
İşte bireyin, özelliklerine en uygun mesleği seçmesine yardım etmek iş hayatına atılmasına kolaylaştırmak ve meslek seçimi sırasında karşılaşabileceği güçleri azaltmak için yapılan tüm çalışmalar mesleki rehberlik olarak adlandırılır.
Bireyi tanımak, onun yetenek ve ilgilerine belirlemek, meslekleri tüm özellikleri ile tanımak, bu bilgilerin ışığı altında bireyi kendi özelliklerine uygun bir mesleğe yöneltmek, onu verimli ve başarılı olabileceği meslekleri araştırmak ve bireye bunların arasından seçim yapma fırsatını vermek, mesleki rehberlik hizmetinin kapsamına girer.
Bireyin yerinde seçim yapabilmesi için, kendisini ve meslekleri tanımasını sağlamak mesleki rehberlik hizmetinin başlıca amacıdır.
Günümüzde gelişmiş toplumlarda binlerce insanın işinde başarılı olmadığı yüz binlerce insanın iş aradığı seçim yapabilecek iş ve meslek sayısının da otuz binin üstünde olduğu düşünülürse meslek seçiminin ne kadar güç bir iş olduğu, mesleğe yöneltmekse meslek seçiminin ne kadar ihtiyacında ne kadar büyük olduğu anlaşılabilir.
Gelişmiş ülkelerde gencin meslek seçimi işin de aile, okul ve çevre yeterli olamadıklarını fark ettiklerinden bu yana bu işi meslek rehberi merkezleri üstlenmiştir. Gencin özelliklerine uygun bir meslek seçmesi, bu mesleğe hazırlanması ve bu mesleğe girerek orada ilerlemesi için çalışmalar yapan mesleğe yöneltme ekibinin görevleri şöyle sıralanabilir:
Genci tanımak,
Genci kendisini tanımasına yardım etmek,
Meslekleri ve iş piyasasını tanımak ve tanıtmak,
Birey-meslek uygunluğu nu araştırmak,
Meslek seçimin den sonra genci izlemek.
Bu görevlerin ayrıntılarına girmeden meslek, ilgi ve yetenek kavramlarını açıklamak gerekir
Meslek ne demektir? Meslek kavramının açıklanması:
Meslek, belli bir formasyonu gerektiren, amatörlükten uzak, tam günlük bir iştir:
Meslek, sürekli olarak yapılan çalışmadır. İnsan işini sık sık değiştirebilir, ancak mesleğini değiştiremez. Bireyin geçici olarak yaptığı iş meslek sayılmaz.
Yapılan iş meslek ise, bireyde güçlü bir motivasyon (güdülenme) ömür boyu meslekte kalma arzusu bulunur.
Meslek bilgi, beceri ve ustalık gerektirir. Bireyin bilgi, beceri ve ustalık kazanması ancak belli bir eğitim ve öğretimden geçebilmesi için belli bir potansiyele sahip olması gerekir.
Meslek, bireyin yetenek ve ilgileri doğrultusun da seçilmiş bir çalışma alanı olarak ele alındığından bireyin maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamalıdır.
Meslek, belli koşullarda ve belli ilkeler doğrultusunda yapılan iştir. Her mesleğin belli bir evrimi ve belli bir gelişimi vardır. Belli bir devrede, belli bir yerde geçerli olan meslek, farklı bir devrede, farklı bir yerde geçerli olmaya bilir.
Meslek para karşılığı yapılan iştir, ancak para karşılığı yapılan her iş meslek değildir.
Meslek, geçim sağlamak için yapılan iştir. Ancak bireyin geçimini sağlayan her iş meslek değildir.
Meslek sahibi, yaptığı iş hakkında en doğru kararı verebilen ve işle ilgili tüm bilgilere vakıf olan kişidir.
Bütün mesleklerin bu kriterlere sahip oldukları söylenemez. Bu kriterler bir meslek için geçerli olup, bir başka meslek için geçerli olmayabilirler. Ancak mesleklerin mesleklerin bir kısmı için bu kriterlerin birçoğu geçerlidir. Aslın da meslek kavramını tanımlamak zannedildiği kadar kolay değildir, bu nedenle(Claparede 1924), (Bühler ve Meili 1944) gibi uzmanlar meslek kavramı nı tanımlamaktansa, tasvir etmeyi tercih ederler, mesleğin nitelikleri üzerinde dururlar. Mesleğin oluşumu, yapılacak işin niteliği, iş ortamı, çalışma koşulları, yaş-cinsiyet-yetenek gibi meslekte aranan özellikler, mesleğe hazırlanma olayı, mesleğe giriş yöntemleri, çıraklık ve staj süresi, ilerleme ve yükselme şansı, iş olanakları, mesleğin toplumsal saygınlığı, meslek seçme aşamasında olan bireyin seçmek istediği meslekler hakkında bilmesi gereken niteliklerdir.
