Mesane (idrar kesesi), üriner sistemde (idrar yollarında) yer alan organlardan bir tanesidir. Yukarıdan aşağıya doğru sıralandığında idrar yolları sırasıyla böbrek, üreterler, mesane ve üretradan oluşur. Böbrek çok gelişmiş bir filtre sistemidir. Kan böbreğin içerisine girer bu özelleşmiş filtreden geçer, içindeki atık ve zararlı maddeler idrar olarak süzülür geri kalan kan dolaşım sistemine geri döner. Her iki böbrekte üretilen idrar, üreterler adını verdiğimiz sağ ve sol üreter tüpleri ile mesaneye iletilir. Mesanede idrar depolanır ve üretra (idrar yolu) adını verdiğimiz bir tüp vasıtasıyla vücut dışına atılır.
Mesane, esneme özelliği olan bir organdır. Bu açıdan mideye benzetilebilir. Özellikli kas yapısı sayesinde böbrekten gelen idrarı uzun süre depolamak asıl görevidir. Mesane tamamen kaslardan oluşmuş esnek duvar yapısına sahiptir. Boşaldığı zaman armut şeklini alır. 40-50 ml civarı hacim kaplar. İdrarla tamamen dolduğunda ise 400-500 ml’lik hacime sahip olur. Bazen idrar boşaltımı geciktidiğinde 800-900 ml ye çıkan hacime ulaşabilir.
Mesane duvarı iç içe geçmiş 3 katman kas tabakasından oluşmuştur. Bu kas yapısı özelliği sayesinde idrar dolmasına bağlı mesane hacmi artmasına rağmen kişide bir rahatsızlık meydana gelmez. Mesane belli bir doluluğa ulaştığında beyne mesane dolmakta olduğunun uyarısı gönderilir. Genellikle mesane 1/4 kapasiteye ulaştığında ilk uyarı gelmektedir. Bu aşamada beyin tarafından mesanenin kasılması baskılanır ve uygun ortam bulunana kadar mesaneden gelen sinyaller kesilir. Mesane dolmaya devam eder. Halen boşaltma fonksiyonu yerine getirilmemişse daha şiddetli bir uyarı ile beyin uyarılır ve boşaltım talebinde bulunulur. Ancak uygun ortam mevcut değilse beyin yine mesaneden gelen sinyalleri bastırabilme özelliğine sahiptir.
Beyin, boşaltım için uygun ortamın oluştuğunu düşündüğü zaman mesane kasları kasılarak içerisindeki idrarın boşalmasına olanak verir. Mesanenin dolumu sırasında idrar kaçağını önlemek için iç tıpa ve dış tıpa adı verilen iki adet sfinkter yani tıpa mekanizması mevcuttur. Bu tıpa mekanizmaları hem dolum esnasında idrar kaçağını önler hem de boşaltım esnasında idrarın rahat atılması için mesanenin huni şekline girmesine olanak vererek rahat idrar boşaltmayı sağlar.
Bazen dış faktörlere bağlı olarak mesanenin çalışma fonksiyonu bozulabilir. Mesane fonksiyonunda bozulma yapan en önemli etken sistit adını verdiğimiz durumdur. Sistit, mesanenin bakteriyel enfeksiyonudur ve daha çok bayanlarda görülür. Bayanlarda üretra adı verilen idrar yolunun kısa olması dış ortamdaki bakterilerin erkeklere oranla daha kolay bir şekilde mesane içerisine girmesine ve bakteriyel enfeksiyon meydana gelmesine neden olmaktadır.
Mesane enfeksiyonu (iltihabı), erkeklerde daha nadir görülür. Daha çok ileri yaşlardaki erkeklerde özellikle prostat büyümesine bağlı idrar kanalındaki tıkanıklıklar nedeniyle idrarın rahat boşalamaması mesane enfeksiyonlarına yol açar.
Enfeksiyon dışında mesanede başka hastalıklarda mesane fonksiyonlarında bozulmalara neden olabilirler. İlerleyen yaşla beraber mesanede bu tip hastalıkların görülme sıklığı da artar.
Mesane kanseri,
Mesane taşları,
Aşırı aktif mesane sendromu,
İdrar inkontinansı,
Stres idrar inkontinansı,
Nörojenik mesane,
Mesane ekstrofisi (Doğuştan mesanenin karın duvarına açık olması),
Akut idrar retansiyonu (Ani idrar yapamama durumu),
Akut sistit,
İntersistiyel sistit gibi mesane ile ilgili hastalıklar mevcuttur. Bu rahatsızlıklara kısaca değinmek gerekirse;
Sistit
Mesanenin enfeksiyonudur. Akut ve kronik şekli vardır. Ağrı, rahatsızlık, sık idrara gitme ve idrar yapmada zorluk şikayetleri yapar.
İdrar yolu taşları
İdrar yolu taşları böbrekte oluşur, üreterler boyunca aşağıya iner ve en sık olarak mesane girişinde takılırlar. Üreter alt ucunda yer alan taşlar, mesanede rahatsızlık meydana getirerek sık idrara çıkma, idrar yapamıyor hissi gibi belirtiler ortaya çıkartırlar. Bazen taşlar mesanede takılır özellikle prostat büyümesi olan ve üretrası daralmış hastalarda mesanede tıkama yapan taşlar çok şiddetli mesane rahatsızlığına ve ağrıya sebep olurlar.
Mesane kanseri
Mesane kanseri çoğunlukla idrardan kan gelmesi nedeniyle yapılan tetkiklerle teşhis edilir. Sigara içme ve kimyasallara maruz kalma mesane kanserinin en sık görülen sebepleridir
İdrar kaçırma (idrar inkontinası)
İstemsiz olarak idrar kaçırmaya idrar inkontinansı adı verilir. Kronik ve birçok sebebi olabilir.
Aşırı aktif (overaktif) mesane
Mesane kaslarının istemsiz olarak kasılması durumunda, istemsiz idrar kaçırma olabilir. İdrar kaçırma olmadığı durumlarda ani idrara sıkışma, tuvalete gitme hisleri olabilir. Bu durumlara aşırı aktif mesane adı verilir.
Hematuri
İdrarda kan görülmesi durumuna hematuri adı verilir. Hematuri tamamen iyi huylu sebeplerden olabileceği gibi kanser göstergesi de olabildiğinden dikkatli inceleme gerektirir.
İdrar retansiyonu (idrar yapamama)
İdrar yapamama iki sebeple meydana gelebilir.
Bunlardan bir tanesi idrar yolu çıkışının tıkanması; sıklıkla prostat büyümesinden ya da idrar kanalını tıkayacak büyüklükte bir taştan olabilir.
2. neden ise mesane kaslarının kasılamaması; bu da nörojenik mesane durumlarında görülen ve mesanenin boşalmasına engel olan bir durumdur.
Sistosel
Sistosel pelvik kasların vajinal doğumlar ya da karın içi basınç arttıran durumlar sonrası zayıflaması ya da yırtılması nedeniyle mesanenin vajen içerisinden vajen ön duvarına baskı yapması ve vajen içerisinden dışarı doğru çıkmasına verilen addır. İdrar kaçırma ve sık idrar yolu enfeksiyonu gibi rahatsızlıklar meydana getirebilir.
Gece alt ıslatma (Nokturnal enürezis)
5 yaş ve üstü çocuklarda halen geceleri alt ıslatmanın meydana gelmesi, bu durumun haftada 1 ya da 2 kereden fazla görülmesi ve 3 aya kadar devam etmesi durumudur.
Ağrılı idrar yapma (Dizüri)
İdrar yapma sırasında ağrı tedaviye başlamak için yeterli kriterdir. Enfeksiyon, radyoterapi, mesanede veya üretrada ya da dış genital organlarda tahrişlerin olması, mesane kanserleri durumunda ortaya çıkar.
Mesane (idrar torbası) ile ilgili testler
Tam idrar tahlili
İdrarla ile ilgili en sık yapılan testtir. Mesane ve böbrekle ilgili akla gelen her durumda idrar tahlili yapmak gerekir. Hastanın idrarı alınarak sentrifüj edildikten sonra mikroskop altında incelenir. İdrarda kan, iltihap, kristal parçaları, bakteri gibi anormal hücreler olup olmadığı hem mikroskop ile görsel olarak hem de bilgisayar yardımıyla tespit edilir.
Sistoskopi
Sistoskopi, mesanenin vizüel görsel incelemesidir. Bir endoskop mesane içerisine ilerletilerek kamera yardımıyla mesane içerisindeki dokular görüntülenir. Varsa hastalıklar teşhis edilir.
Ürodinami
Mesane fonksiyonlarını tespit etmek amaçlı yapılan bir testtir. Mesane’ye ilerletilen özel sonda vasıtasıyla mesane içerisindeki basınçlar, idrar dolumu ve boşaltımı sırasında kaydedilir. Mesanede fonksiyonel bozukluk olup olmadığı araştırılır.
Mesane (idrar kesesi) ile ilgili tedaviler
Sistoskopi
Sistoskopi sırasında mesanede teşhis edilen hastalıklar özel aletler vasıtasıyla tedavi edilebilir, hastalıklar temizlenebilir.
Mesane kateterizasyonu (Mesaneye sonda uygulanması)
İdrar yapamama durumlarında mesane içerisinde sonda uygulanarak içerideki idrar boşaltılabilir.
Mesane spazmını önleyici ilaç tedavileri
Aşırı aktif mesane kası kasılmalarını engellemek için ilaç tedavileri mevcuttur.
Kegel egzersizleri
Bu egzersizler mesanenin tabanında yer alan pelvik kasların hareket ettirilmesi ve güçlendirilmesi ile mesaneyle ilgili fonksiyonların düzeltilmesi amaçlanır. İdrar kaçırma durumunda ilk tercih edilecek tedavidir
Yapay mesane operasyonu
Mesane kanseri yüksek dereceli ve kas dokusuna ilerlemiş şekilde tespit edildiğinde mesane tamamen çıkarılır. Yerine barsaklar kullanılarak yeni mesane yapılır.
Op. Dr. Cüneyd Sevinç
