KEMOTERAPİ VE RADYOTERAPİ HASTALARINDA AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞININ YETERİNCE ÜZERİNDE DURULMUYOR
Kemoterapi sırasında vücudun diğer bölümlerinde olduğu gibi ağızda da değişiklikler meydana gelmektedir. Bu değişikliklerin başında ağız kuruluğu ve kemoterapi seanslarından sonra ortaya çıkan kusmaya bağlı dişlerde hızlanan harabiyet gelmektedir. Kemoterapi sonrası yaşam kalitesinde bir düşüş olmaması için ve kişinin hayatına sağlıklı dişler ile devam edebilmesi için çok detaylı ve etkili bir koruma programı uygulanmalıdır. Alınacak önlemler 2 grupta incelenebilir:
A- Kemoterapi'ye başlanmadan önce hastanın onkoloji doktoru tarafından diş hekimi ile işbirliği halinde ağzın durumu değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede ağızdaki zincirin zayıf halkaları olarak görünen, yani kemoterapi sırasında sorun yaratabilecek dişler gerekiyorsa çekilmelidir. Unutulmamalıdır ki, tedavi sırasında cerrahi işlemlerden, yara iyileşmesinde sorunlar ortaya çıkacağı için, mecbur kalınmadıkça, kaçınılacaktır. Kenar uyumları iyi olmayan dolgu veya sabit protezler (örn. porselen köprüler) değiştirilmelidir. Diş hekimi tarafından ağız bakımının önemi iyice anlatılmalı ve diş temizliği tekrar öğretilmeli, kemoterapi süresince neler beklenebileceği ayrıntılı olarak anlatılmalıdır. Dişeti kanaması ile kendini gösteren dişeti hastalıkları kemoterapi öncesi geriletilmeli, sınırlandırılmalıdır. Ayrıca radyolojik muayene ile kemik içinde gözden kaçabilecek sorunlar da iyice incelenmelidir.
B- Kemoterapi süresince ağız ve dişler çok daha korumasız olacakları için gerek diş hekimi tarafından gerekse kişinin gayretleri ile kusursuz bir koruma programı uygulanmalıdır. Bu koruma programı kişisel temizlik ve bakım, doğru beslenme, hekim tarafından uygulanan koruma önlemlerinden oluşmaktadır.
Doğru beslenme:
Mukoza daha hassas ve yaralanmaya açık olacağı için asitli, baharatlı veya acı gıda ve içecekler (domates, portakal, greyfurt gibi) tahriş nedeniyle kaçınılacaklar listesinde yer almalıdır. Soğuk veya ılık yemekler tercih edilmelidir. Yumuşak gıdalar (Muz, bebek mamaları, haşlanmış patates, yumuşak peynir, puding, dondurma, sütlaç vb) tercih edilmelidir.
Çiğ meyveler, tost, kraker gibi sert ve kuru gıdalardan uzak durulmalıdır.
Bunun dışında şekerli gıdalar hafif ve besleyici olmalarından dolayı yararlı olabilirler, ancak çürük riskini de beraberinde getirirler. Her beslenme sonrası ağzın başka bireylerdekinden çok daha özenli temizliği vazgeçilmezdir.
Ağız kuruluğunuz varsa şunlara dikkat edilmelidir:
• Yapay tükürük solüsyonları kullanılabilir.
• Bol bol sıvı alınmalıdır.
• Dudaklardaki kuruma için yumuşatıcı kremler kullanılabilir.
Ağızda yara ve yemek yerken ağrı varsa:
• Ağrı olduğunda ağrıyı azaltacak solüsyon veya sıvılar kullanılabilir.
Onkologdan bu konuda fikir alınmalıdır.
Bu önerilere rağmen ağızdaki yaralar geçmiyorsa onkoloğa başvurulmalıdır. Mantar veya diğer nedenler göz önünde tutularak tedavi planlanmalıdır.
Beslenmede bulantı ve kusmaya karşı alınabilecek önlemler:
- Günde 3 büyük öğün yerine daha küçük porsiyonlardan oluşan 6-8 öğün yemeyi tercih edin.
- Ağzınızdaki kötü tadı uzaklaştırmak için ağzınızı yemekten önce 1 tatlı kaşığı karbonat,3/4 tatlı kaşığı tuz ve 1 bardak ılık sudan oluşan karışımla çalkalayabilirsiniz.
- Aşırı tatlı, yağlı, baharatlı gıdalar bulantınızı arttırabilir.
- Mümkünse sakin bir ortamda yemek yiyin. Huzurlu bir atmosferde yemek sizi sakinleştirir ve yemenizi kolaylaştırır. Oda havalandırılmış olmalı ve ortamda yemek kokusu olmamalıdır.
- Gün boyu meyve suları ve/veya tuzsuz ayran içilebilir.
- Mentollü, limonlu şekerler bulantınızı hafifletebilir ve ağzınızdaki kötü tadı azaltabilir.
- Eğer çok miktarda kusuyorsanız dehidratasyon (vücuttan elektrolit ve sıvı kaybetme) önemli bir sorun olabilir. Bu sürede sıvı almaya çalışın ancak bu biraz zor olabilir. Kustuktan sonra ağzınızı suyla çalkalayın. Bir süre bekledikten sonra elma suyu, ılık tavuk suyu çorba, komposto gibi içecekler tercih edebilirsiniz. Eğer yeterli miktarda sıvı alamıyorsanız mutlaka doktorunuza danışın.
Ağızda acı ve metalik tat oluşuyorsa bunu azaltmak için neler yapılabilir ?
Şekersiz limonlu - naneli şekerler yiyebilir veya sakız çiğneyebilirsiniz.
Yemeklerinizi fesleğen, biber, biberiye gibi baharatlarla veya sarımsak gibi lezzet vericilerle, ketçap veya hardal gibi soslarla tatlandabilirsiniz.
Metal çatal, bıçak yerine plastik malzemeler kullanabilirsiz.
Eğer kırmızı et yemekte zorlanıyorsanız proteinden zengin diğer yiyecekleri tercih edebilirsiniz. Örneğin kurubaklagiller (kurufasülye, mercimek, nohut gibi), balık, yumurta, tavuk, hindi, süt, yoğurt, ayran, soya sütü gibi…
Taze meyveleri dondurma, yoğurt veya sütle blenderden geçirerek içecek haline getirebilirsiniz.
Kişisel temizlik ve bakım:
Kemoterapi gören bireyler ağızdaki tükürük salgısındaki koruyuculardan mahrum kalacakları için diş ve ağız bakımına özel bir özen göstermelidirler. Sadece dişlerin fırçalanması yeterli değildir.
Diş arası fırçası veya super floss gibi ara bölgeleri de temizlemeye yarayan yardımcı araçlar da kullanılmalıdır. Bunların dışında antibakteriyel etkiye sahip ağız gargaraları da ağızdaki mikroorganizma sayılarını sınırlamak açısından faydalıdır. Tüm bunların yanında her hastama hatırlattığım gibi, yukarıda saydığım işlemlerden sonra ağız su ile durulanmamalı ve sadece tükürmek suretiyle ağızda kalan köpük uzaklaştırılabilir.
Koruyucu önlemler:
Kemoterapi süresince ağızda diş çekimi, cerrahi müdaheleler, hatta kanal tedavisi bile çok riskli olacağı için, herhangi bir sorunun büyümeden halledilmesi çok önemlidir. Bu nedenle diğer hastalar için 6 ayda bir diş hekimi ziyareti yeterli olurken, kemoterapi hastaları çok daha sık gelmelidirler. Profesyonel diş temizliği ve başlangıç çürüklerine müdahele dışında florlama, çürük riski testi ve fissür örtme gibi koruyucu tedbirler alınması çok önemlidir.
Radyoterapi hastaları için özel bilgiler
Radyoterapi sırasında çeneleriniz de ışın alabilir. Böyle bir durum dişleriniz, dişetleriniz ve çene kemikleriniz için tehlike oluşturabilir.. Öncelikle ışın alan kemik enfeksiyonlara karşı korumasız kalır, ayrıca oluşan ağız kuruluğu sonucu dişler çürüğe ve dişeti hastalıklarına daha yatkın hale gelir.
Radyoterapi süresince mukoza ve dilinizde yanma hissi de duymanız doğaldır. Yanma hissi radyoterapinin bitmesiyle birlikte yavaş yavaş azalır ve ortadan kalkar, ancak ağız kuruluğu ve zararlı sonuçları birkaç yıl devam edebilir.
Enfeksiyon tehlikesine ve dişlerin harabiyetine engel olmak için radyoterapi öncesi dişhekimi muayenesi yapılmasında büyük yarar vardır.
Bu muayenede enfeksiyon riski olan dişler tespit edilir ve bu durumda genellikle en uygun tedavi diş çekimidir.Radyoterapi sırası ve sonrasında dişhekimi kontrolü altında olmanızda çok büyük yarar vardır. Dişhekiminiz diş ve dişetlerinizi sürekli kontrol altında tutacaktır ve uygulamanız gereken ağız hijyeni tedbirlerini size açıklayacaktır.
Aşağıda bahsedilen ağız hijyeni tedbirlerine uymanızı tavsiye ederiz:
1.Diş fırçalamak:
Her yemekten sonra yiyecek artıklarını bir dişfırçası ve macunla dişlerinizden uzaklaştırın (Diş macununun fluorlu olması önerilir).
Akşamları son öğün sonrası dişlerinizi çok detaylı bir biçimde temizlemelisiniz (dişipi, süperfloss vs.).
Ağzınızda kendi dişleriniz üzerine dişhekiminiz tarafından hazırlanan plastik şineler sabahları klorheksidin içeren bir jel ile 10 dakika süreyle uygulanır. Akşamları aynı işlem tekrarlanır, ancak bu sefer fluorlu bir jel uygulanır.
2. Protezler:
Hareketli protez taşıyıcısı iseniz (parsiyel protez veya total protez), protezlerinizi yemekler sonrasında iyice protez fırçası ve dişmacunu ile temizlemelisiniz. Gece protezinizi su dolu bir kapta muhafaza ediniz.
Protezinizin uyumu iyi değilse dişetiniz üzerinde vuruklar oluşabilir; bu vuruklar ışınlanmış bir bölgede ciddi enfeksiyonlara yolaçabilir. Böyle bir durumla karşılaşmadan önce dişhekiminize başvurmanızda oldukça büyük yarar vardır.
3.Ağız kuruluğu:
Ağız kuruluğu genel rahatınızı ve protez taşımadaki konforunuzu bozar. Bu nedenle yapay tükürük kullanmanız, örneğin Glandosane sprey tavsiye edilir. Biz ayrıca diş koruyucu sakız (örneğin Dentosan, V6. vs) öneriyoruz.
4.Gıda:
Tatlı, yapışkan gıdadan kaçınınız. Asitli gıda ve içeceklerden kaçınınız (Coca-Cola, portakal, limon vs).