Prostat bezi erkeklerin yarısında belli bir yaşta büyümeye başlar. İyi huylu prostat büyümesine Benign Prostat Hiperplazisi (BPH) adı verilir. Bu büyümenin nedeni ve kimlerde olacağı tam olarak bilinmemektedir. Genellikle estrojen (kadınlık hormonu) ve testosteron (erkeklik hormonu) seviyeleri ile ilgili teoriler ortaya atılmıştır. Ailesel özellikler dikkati çekmektedir. Babasında amcalarında prostat büyümesi olanlarda hastalık daha sıklıkla ortaya çıkmaktadır. Testosteron seviyesi yüksek olan erkeklerde prostat büyümesinin daha çok olacağı iddia edilmiş olsa da bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Ancak bilinen bir gerçek vardır ki, çocukluk yaşında kastre (hadım) edilen erkeklerde ne prostat büyümesi nede kanseri ortaya çıkmaktadır. Bu da testosteron seviyeleri ile prostat hastalıkları arasında bir ilişki olduğunu düşündürmektedir.
Yapılan çalışmalarda 60 yaşındaki erkeklerin %50'sinde, 80 yaşındaki erkeklerin ise %90'ında iyi huylu prostat büyümesinin görüldüğünü bildirilmektedir. Burada büyümeden kast edilen mikroskobik incelemede histolojik olarak hücre değişimi bazında prostat büyümesi hastalığıdır. Yani bu hastaların hepsinde klinik şikâyetler ortaya çıkmaz. BPH ile prostat kanseri ayrı hastalıklardır. BPH prostat kanserine yol açmamakla birlikte bir arada bulabilirler.
Prostata bağlı her erkekte aynı şikâyetler görülmez. Büyüme başladığında idrar kanalı daralır. Mesane hızla kendini bu yeni duruma adapte eder. Mesane kasları idrarı aynı güçte dışarı atabilmek amacıyla kalınlaşmaya başlar. Bu kalınlaşma ve kuvvetlenme sayesinde idrar eskisi gibi dışarı atılabilir ancak mesane esneme yeteneğinin azalması ile idrar depolama kapasitesinde kayıp ve düzensizlik başlar. Bu durumda prostata bağlı irritatif semptomlar görülür. Bir süre sonra idrar yolundaki daralma mesane kasındaki değişimlerle kompanse edilemeyecek seviyeye geldiğinde tıkanmaya bağlı (obstrüktif) yakınmalar ortaya çıkar.
Tıkanmaya bağlı yakınmalar (Obstrüktif)
İdrar kuvvetinin ve kalınlığının azalması
İdrarı başlatmakta güçlük
Kesik kesik idrar yapma
İdrarın sonunda damlama
İdrarı tam boşaltamama hissi
İdrarda kan
Mesane fonksiyonlarında oluşan değişimlere bağlı yakınmalar (İrritatif)
Sık idrar yapma (gündüz ve gece)
Ani idrar yapma isteği
İdrar yapma hissi oluştuğunda idrar kaçırma
İdrar yaparken yanma ve sızı hissinin olması
Bazen idrar yolu BPH nedeniyle tam tıkanarak hasta aniden idrar yapamayabilir ve bu hastalara acilen sonda takılması gerekebilir. Sonda takılması gereken hastalardan yarısı bir daha sondadan kurtulamaz ve ameliyat olmak zorunda kalırlar.
BPH'da prostatın büyümesi tek başına önemli bir bulgu değildir. Büyümeyle birlikte hastanın şikayetlerinin ortaya çıkması, şikayetlerin derecesi artması ve bu büyümenin idrar yollarında oluşturduğu olumsuz etkiler (komplikasyonlar) hastalığın önemini ortaya çıkartan unsurlardır.
|
Normal prostat |
Büyümüş prostat |
BPH hastalığında ortaya çıkan rahatsızlıklar
Ani idrar tıkanması
Genellikle uzun yıllardır prostata bağlı şikayetlerini göz ardı edenlerde oluşur. Hasta aşırı sıvı alımı yada idrar yollarını irrite edici bir gıda tüketimi yada uzun süre tuvalete gidememe sonrası hiç idrar yapamamaya başlar. Mesane haddinden fazla genişler ve artık kasılamaz hale gelir. Şiddetli ağrı, karın alt bölgesinde şişlik belirtileri ile acil servise başvurulur. Sonda takılması hastayı dramatik olarak rahatlatır. Sonda takılmadan önce kan tahlillerinin ve özellikle PSA kan tahlilinin alınması önemlidir. Sonda takılmasının ardından PSA aşırı derecede yükselir va sağlıklı bir ölçümü imkansız kılar.
İdrar yolu iltihabı
Normal şartlarda erkeklerde idrar yolu enfeksiyonu olmaz (akan su kir tutmaz). Ancak idrar yolunun tıkanıklığına bağlı olarak idrar kesesinde iltihap oluşabilir. Bu durumda hastada idrarda şiddetli yanma ve yüksek ateş oluşabilir. Tedavisinde sadece antibiyotik değil beraberinde prostat ilaçları kullanılmalıdır.
Mesane kasında bozulma
İdrar kesesi prostatın büyümesine bağlı olarak meydana gelen üretra daralmasına kendini adapte etmeye çalışır ve kasları güçlenir. Bu sebeple mesane kalınlaşır ve esneme kabiliyeti azalır. Bir süre sonra mesane fonksiyonlarını düzenleyen ve beyinle arasında iletişim kuran sinir sisteminde zayıflıklar ve düzensizlik başlar. Normal şartlarda mesane dolmaya başladığı zaman refleks mekanizmalarla kendi kendini boşaltabilen bir yapıya sahiptir. Tuvalet eğitimini alacak beyinsel gelişme olana kadar çocuklarda işeme bu sayede olur. Çocuk belli bir gelişme seviyesine ulaştığında beyin mesane kontrolünü öğrenir. Mesane tarafından iletilen doluluk uyarılarını değerlendirir, uygun ortam yoksa mesane kasılmasını engelleyici uyarılar gönderir. Uygun ortam bulununca mesaneye kasılma, üretral sfinktere (idrar tutan tıpa) gevşeme sinyali gönderir. Böylece işeme gerçekleşir. Beynin kontrolü mesane kasında ve duvarında meydana gelen düzensizlikler ile azalmaya başladığında istemsiz işeme ve idrar kaçırmalar başlar. Daha ileri aşamalarda mesane kası tamamen fonksiyonunu yitirir ve kasılamaz hale gelir. Bunun sonucu olarak hasta sondaya mahkum kalabilir.
İdrar kesesi taşları
BPH nedeniyle oluşan geç bir komplikasyondur. İdrarın tam boşalmaması ve işeme sonrası geride idrar kalaması ana nedendir. İdrar içerisinde yer alan mineral ve kristaller çökelti oluşturarak taşlaşırlar. Mesane içerisinde üst düzey irritasyon ve sık idrar yolu enfeksiyonuna neden olurlar.
Böbrek bozuklukları
BPH hastalığına bağlı mesanenin bozulmasını böbrekte bozulma takip eder. Prostat hastalığının uzun süre tedavisinin geciktirildiğini gösterir. Bu komplikasyonların oluştuğu hastalarda ameliyat gerekmektedir.
BPH'nın Tanısı
Prostat büyümesine bağlı oluşabilecek belirtiler şunlardır:
İdrar yapmak için bekleme, zorlanma,
İdrar tazyiki, akış gücü eskiye oranla azalma,
Kesik kesik işeme, idrarda çatallanma,
İdrar yaptıktan sonra mesanede idrar kalma hissi,
Geceleri eskiye oranla artan sayıda idrara kalkma
Gündüz çok sık aralıklarla idrar yapma,
İdrar yapma isteği geldiğinde, tutamama, tuvalete zor yetişme, idrar kaçırma.
Bu bulgularla başvuran hastaya parmakla rektal muayene yapılır. Prostatın şekli ve kıvamı ve büyüklüğü anlaşılarak tanı konur. Daha sonra hastaya bazı labarotuvar testleri yaptırılır. Bunlardan en önemlisi PSA testidir. PSA testinin normal sınırlar içerisinde olması gereklidir. İdrar akış hızını ölçen üroflowmetri testi prostata bağlı idrar yolu tıkanıklığının derecesini gösterir. Normal maksimum idrar akış hızı saniyede 15 ml, ortalama akış hızı ise 10 ml olmalıdır. Normal idrar yapma süresi 30 sn civarındadır. Bu değerlerdeki azalma idrar yolu tıkanıklığına işaret eder. Bu aşamadan sonra hastaya ultrasonografi yaptırılarak prostatın büyüklüğü, iç yapısı anlaşılır. Hastaya mesanesinin boşalması sonrasında yeniden ultrasonografi yapılarak rezidüel idrar tayini (işeme sonrası kalan idrar) yapılır.
Bazı durumlarda idrar yapmada zorlanma şikâyetlerinin prostat büyümesine bağlı olup olmadığı konusunda şüpheler oluşabilir. Ya da uzun yıllardır şeker hastalığı olan çok yaşlı hastalarda mesane fonksiyonları çok bozulmuş olabilir. Bu tip hastalarda prostat ameliyatı çok başarılı geçse bile idrar yapma istenilen düzeyde gerçekleşmeyebilir. Böyle şüpheler olduğunda ürodinamik incelemeler fayda verebilmektedir.
İyi Huylu Prostat Büyümesi Tedavisi
Cerrahi olmayan tedaviler:
Her prostat büyümesi sosyal hayatı bozucu rahatsızlıklara neden olmaz. Hiçbir şikayeti olmayan hastalarda yıllık izlem yeterlidir. Bu hastalara PSA takibinin önemini anlatıyoruz. Hareketli aktif bir hayat öneriyoruz.
İlaçlarla tedavi:
BPH semptomları kişinin günlük aktivitelerini ve yaşam kalitesini bozmaya başladığında tedaviye geçilir. Genellikle ilk seçenek ilaçlardır.
Alfa reduktaz inhibitörleri
Finasteride (Prosterid, Proscar, Dilaprost) ve dutasteride (Avodart, Dutaprost) bu ilaçlara örnektir. Testosteronun aktif hali olan dihidrotestosteron'a (DHT) dönüşümünü engellerler. Prostatın belirli oranda küçülmesini sağlarlar. Yan etkileri arasında libido kaybı, empotans (cinsel fonksiyon kaybı), memelerde büyüme ve hassasiyet, sperm sayısında azalma sayılabilir. 6 aylık kullanım sonrası PSA seviyesinde %50 düşme yapabilirler.
Alfa-blokörler:
En kısa sürede ve en hızlı etki bu ilaçlarla görülür. Mesane boynu ve prostat içerisinde kas dokusunda gevşeme yaparak idrar akımını kolaylaştırırlar. Bazen taş düşüren hastalarda da idrar yollarının açılmasını sağlamak için kullanılır. Alfuzosin (Xatral), Doxazosin (Cardura), Terazosin (Hytrin, Terenar), Tamsulosin (Flomax, Floprost, Tamprost) bu tip ilaçlar arasında en bilinenlerdir. Yan etkiler arasında baş ağrısı, baş dönmesi, yorgunluk, halsizlik, kan basıncında düşme görülebilir.
Cerrahi Yöntemler
Transüretral Prostat Rezeksiyonu (TURP)
Transüretral Prostat Rezeksiyonu prostat tedavisinde açık prostat ameliyatına alternatif olarak bulunmuş önemli bir cerrahi tedavi yöntemidir. İdrar kanalından ilerletilen bir optik sistem kullanılır. Bu sistemin içerisinde geçen doku kesici ve kanama kontrol edici enstrümanlar sayesinde prostat dokuları direk görüş altında kesilerek mesaneye atılır. Operasyon sonunda mesanede biriken dokular vakum cihazları sayesinde temizlenir. Kısa sürede çok miktarda doku çıkartmak mümkündür. Kanama eğilimi fazla olan hastalarda bazen operasyonu ve sonrasındaki izlemi zorlaştıran kanamalar olabilmektedir. Kullanılan aletlerin idrar yolu dar olan kişilerde zorlanma ve zorlanmaya bağlı operasyon sonrası daralma yapma olasılığı vardır.
Plazmakinetik TURP
Gyrus Plazmakinetik Superpulse Sistemi (Gyrus Medical, Tuttlingen, Almanya) tarafından geliştirilen standart monopolar TURP’a alternatif bir sistemdir. Elektrik akımı ile kesi yapan standart sistem yerine ısıtılmış altın kaplama bir kesici geliştirilmiştir. Elektrik akımının bazı olumsuz etkileri bu sayede bertaraf edilmiştir. Özellikle elektrik koteri kullanıldığında etraf dokulara oluşabilecek hasar en alt seviyededir. TURP’nin doku çıkarma avantajı ve hızı plazma kinetikte de vardır. Operasyon sırasında kanama miktarı standart TURP’a göre çok azdır.
Op. Dr. Cüneyd Sevinç
