Ev tozu akarı nedir? Mite nedir?
Mite adı da verilen akarlar gözle görülmeyen, ancak mikroskop altında görülebilen, 0.1 - 0.5 mm çapında küçük canlılardır. Yaşamaları için ideal koşullar 20-30°C sıcaklık, %60-70 arası nemdir. İnsanların dökülen deri hücreleri, saç, kıl, kepek ve diğer organik maddelerden beslenirler. Ne kadar temiz olursa olsun her evde bulunan ev tozu akarlarının en yoğun olarak üredikleri yerler insanların yatakları yastık, yorgan, halılar kumaş kaplı mobilyalardır. Bir gram ev tozu içinde yaklaşık olarak 19.000 akar bulunur.
Akarlar deriden dökülen ölü hücrelerle beslenirler. Akarların buralara bıraktıkları dışkıları zamanla kuruyarak ince toz haline geçer ve bu ince toz solunum yoluyla alınınca allerjik bünyeli kişilerde şikayetlere neden olur. Akarların en önemli alerjen kaynağı dışkılarıdır. 1 gram ev tozunda 2 mikrogramın üzerinde akar alerjeni bulunması allerji gelişimi için risk faktörü ve 10 mikrogramın üzerinde bulunması ise, astım atağı için risk faktörü olarak kabul edilmektedir.
Akarların vücut proteinleri ve dışkıları allerjik özelliktedir. Akarların nemin % 50’nin altında olduğu yerlerde ve 60 derece ısının üzerinde yaşama şansları azalır. En sık ev içi allerjenleri oldukları ve her zaman ortamda bulundukları için yıl boyu alerji yaparlar. Elbette ev içinde ve kapalı ortamda geçirilen sürenin arttığı kış mevsimlerinde alerjik hastalık bulgularında artış görülür.
Ev tozu alerjisinin belirtileri nelerdir?
Ev tozu akalarına alerji; toz alerjisi, mite alerjisi diye de bilinir. Toplumun %9’da ev tozu akarlarına karşı duyarlılık olduğu saptanmıştır. Ev tozu akarları en çok tüylü halılar, yastık, yatak yorganlar içerisinde yaşar. Akarlar solunum yolu ile alındığında ya da deriye temas ettiğinde akar alerjisi olan insanlarda astım, alerjik nezle ve egzama belirtilerine, ya da var olan bulguların artmasına neden olur.
Ev tozu akarlarının vücut artıkları özellikle dışkıları gerçekte alerjen yapıdadır yani alerjiye yol açan maddeler özellikle dışkılarıdır. Bu alerjenlerin alerjik kişilerce temas edilmesiyle, solunmasıyla, alerjik nezlesi olanlarda gece yatınca özellikle de sabah kalkınca burun akıntısı hapşırık, tozlu bir ortama girildiğinde, halı ile kaplı ortamlarda yakınmalarda artış gözlenir. Yine alerjik astım hastalarında bu ortamlara girildiğinde öksürük, nefes darlığı, astım atağı gelişimi söz konusu olabilir. Alerjik çocuklar yerde halı üzerine oynarken öksürmeye başlayabilir, ya da tüylü oyuncaklarla oynarken yakınmaları artabilir, bu durum anne babaların dikkatini çekebilir, hekim bilgilendirilmelidir. Benzer şekilde bu ortamlarda atopik dermatit dediğimiz cilt bulgularında da artış görülebilir.
Ev tozu akarları en çok nerede yaşarlar?
Toz akarları daha çok sıcak, nemli ve karanlık ortamlarda yaşarlar. Bizden ve ev hayvanlarımızdan dökülen deri döküntüleri ile beslenir. 20-30°C sıcaklık, %60-70 arası nemli ortamlarda bolca bulunurlar.
Ev tozu akarının üremesinde dış ortamın ısı ve nem oranı da önemlidir. Akarlar kuru iklimde ve yüksek rakımda daha az görülürken deniz kenarı ve yüksek nemlilik içeren bölgelerde daha sık bulunmaktadırlar. Örneğin nem oranının yüksek olduğu Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi’nde alerjik astımlı hastalarda yüksek oranda akar alerjisi saptanırken, İç Anadolu’da yaşayanlarda bu oran düşmektedir. Ev tozu akarları tüm tekstil eşyalarında bulunabilmekle beraber ev içi ortamda en çok yaşadıkları yerler yatak, yorgan, nevresim takımları, çarşaf ve yastık kılıfları, battaniye ve halı gibi yünlü materyaller, perde ve kumaş kaplı mobilyalar, tüylü hayvanlar, tüylü oyuncaklardır. Akarların yastık ve yorganda yoğun bulunmasının nedeni bunlarda beslenebileceği insan deri döküntülerinin çokluğudur.
Ev tozu akarlarına karşı hangi tedbirler alınmalıdır?
İnsanlar günde ortalama 8 saat uyurlar. İnsan ömrünün yaklaşık üçte biri uykuda geçer. Bu nedenle yatak odasının akarlardan arındırılması çok önemlidir. Ev tozu akarları 55°C üzerinde 1 saat içinde ölmektedir. Bu nedenle nevresimler haftada en az bir kez, 60°C’de yıkanarak değiştirilmelidir. Akar geçirgenliğini önleyen özel koruyucu kılıfların kullanımı fayda sağlayacaktır. Yatak odasında halı kesinlikle bulundurulmamalıdır. Perdeler 60°C sıcak suda yıkanabilen sentetik kumaştan olmalıdır. Yünlü battaniye, peluş tarzı toz tutabilen oyuncak olmamalıdır. Yatak odasında fazla eşya, yüklük olmamalı, olabildiğince az eşya bulunmalıdır.
Yatak odası dışında evin diğer odalarında kadife, tüylü kumaştan mobilyalardan kaçınmalı, koltuklar deri ya da sentetik kumaştan seçilmelidir. Perdeler yıkanabilir kumaştan olmalı, ya da tümüyle sentetik silinebilir jaluzi kullanılmalıdır. Halı miktarı mümkün olan en alt düzeyde tutulmalıdır, halı yerine makinede yıkanabilir kilim tercih edilmelidir. Kumaşla kaplı yüzey olabildiğince az olmalıdır. Ev sık sık elektrik süpürgesi ile süpürülüp nemli bir bez ile silinerek havalandırılmalıdır. Bazı elektrik süpürgeleri tahliye havasıyla akar alerjenlerini tekrar ortama dağıtmaktadır. Tercih edilecek elektrik süpürgesi hepa filtreli ya da suya çeken olmalıdır. Evde nem oranı düşük tutulmalıdır.
Uzm. Dr. Sevin Karalar
