Bir kadında adet kanamalarının 40 yaşından önce kalıcı olarak kesilmesine erken menopoz adı verilir. Günümüzde birçok kadın iş yaşamında kariyer yapmak, iş kaybı korkusu ve çocuk büyütme kaygısıyla gebeliklerini geciktirmek zorunda kalmaktadır. Bu kadınların gebelik şansı menopoza girmeseler de azalmaktadır.
Yumurtalıkların iki fonksiyonu vardır; östrojen üretmek ve yumurta üretmek. Menopoz östrojen hormonunun bitimi ile ortaya çıkar. Yumurta üretimi ise menopozdan 4-5 yıl önce bitmektedir. Yani adet görüyor olmak yumurtlama olduğunun göstergesi değildir. Bazen de bu kadınlarımız adet düzensizliği ve kanamada azalma şikayeti ile gittiklerinde süpriz bir şekilde menopoza girdiklerini öğrenirler ve büyük bir hayal kırıklığına uğrarlar. Özellikle çocuk isteğini erteleyen kişilerin belirli aralıklarla muayene ve hormon tetkiki yaptırarak yumurtalıklarının rezervini kontrol ettirmeleri önerilir.
Erken menopoz neden olur? Erken menopoz kadının yumurtalıklarında büyüyüp gelişmeyi bekleyen yumurtalarının çeşitli nedenlerle beklenenden önce tükenmesidir. Çoğunlukla sebep kesin tespit edilemez.
Bilinen bazı sebepler;
Otoimmün hastalıklar: Bu hastalıklarda bireyin bağışıklık sisteminin bilinmeyen nedenlerle kendi organlarını yabancı olarak algılaması ve o organların zarar görmesine neden olmasıdır. Yumurtalıklara karşı otoimmün bir hastalık gelişirse yumurtalar zarar görür.
Ameliyatlar sırasında yumurtalıkların alınması veya zarar görmesi: Yumurtalıklar geçirilen yumurtalık ameliyatları ve nadiren de olsa yumurtalık dışı ameliyatlarda zarar görebilir. Erken menopoz görülmesi için her iki yumurtalığında alınması veya zarar görmesi gerekir.
Kromozom bozuklukları: Özellikle çok erken yaşlarda gelişen menopozlarda öncelikle akla gelmelidir. Frajil X ve Turner Sendromu gibi kromozomal hastalıklarda erken menopoz görülebilir.
Yaşam tarzı :Sigara içmek erken menopoz nedeni sayılmasa da özellikle 1 paket ve üzerinde sigara içenlerde menopozun 2 yaş önce geldiği bilinmektedir.
Kişinin yaşamında aşırı stres ve beklenmedik üzücü olaylar erken menopoz nedeni olabilir.
Kanser tedavisi Kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar ve radyoterapi erken menopoz nedeni olabilir.
Enfeksiyonlar :Genital bölgenin enfeksiyonları erken menopoz nedeni olabilir.
Erken menopoz belirtileri nelerdir ? Menopozdan önceki yıllarda önce adet dönemleri arasındaki süre kısalır sonra da uzamaya başlar ve menopoza girilmesi ile birlikte hiç adet görülmez. Bazen bayanlar 3-6 ay hiç adet görmeyebilirler. Menopoza girmeden de böyle durumlar görülebilir. Hormon tetkiki yapılarak ayırıcı tanı yapılabilir. Adet olmamakla birlikte ateş basası, bunaltı ve çarpıntı şikayetleri de olabilir.
Erken menopoz önceden tespit edilebilir mi? Bütün olgularda olmasa bile yapılan hormonal tetkikler ve usg ile yumurtalık rezervi ve erken menopoz ihtimali tespit edilebilir. Özellikle çocuk yapma isteğini erteleyen kişilerin yumurtalık rezervlerini tespit ettirmeleri iyi olur.
Erken menopozu geriye döndürmek veya yavaşlatmak mümkün mü? Aşırı strese bağlı erken menopoz durumlarında stresin azalması durumunda menopoz geriye dönebilir. Erken menopoz durumu otoimmün bir hastalığa bağlı ise bu hastalığın tedavisi ile süreç yavaşlatılabilir veya durdurulabilir. Son zamanlarda DHEA adı verilen bir ilacında erken menopozu bir ölçüde geciktirebildiği ve geriye döndürebildiği tespit edilmiştir.
Tedavi de neler yapılabilir?
Erken menopoza bağlı ateş basmaları ve ileri dönemde gelişme ihtimali olan osteoporoz için hormonal ve bitkisel ilaçlar kullanılabilir.
Fiziksel ve sosyal aktiviteler menopozun getirdiği ruhsal ve fiziksel çöküntüyü azaltıp engelleyebilir.
Menopozla birlikte ortaya çıkan vaginal kuruluk, cinsel isteksizlik ve ağrı için lokal hormonlar ve kayganlaştırıcılar kullanılabilir.
Çocuk sahibi olmak isteyen kişiler yumurta donasyonu ile çocuk sahibi olabilirler.
Yumurtalık hücre donasyonu
Yumurta hücrelerinin dondurulması ve ileride bu hücrelerin çözdürülerek gebelik sağlanması mümkündür. Bu işlem özellikle kanser tedavisi öncesi kullanılabilir. Erken menopoz ihtimaline karşın ve çocuk isteklerini ileri yaşlara erteleyenler için iyi bir yöntemmiş gibi görünse de ülkemizde henüz yasal değildir. Yurtdışındaki bazı merkezlerde yapılmaktadır.
