Epidural analjezi nasıl bir sistemdir?
Epidural analjezide vücutta bilinçle ilgili hiçbir değişiklik olmadan, belden altta kalan kısımda ağrı hissinin kaybolması sağlanır. Ağrı duyarlılığınız azaltılır ama his kaybı olmaz. Bu sistemde, omurganızı çevreleyen zarın içerisindeki “epidural alan” a çok ince ve esnek, silikon benzeri materyalden bir kateter yerleştirilir ve bu kateter yoluyla içeri ilaç verilir. Doğumda ilk tercih edilmesi gereken analjezi yöntemidir.
İşlem nasıl gerçekleştirilir?
Anestezi uzmanınız size uygun pozisyonu seçecektir. Yatakta yan yatarak sırtınızı anestezi uzmanına dönmeniz veya yatağın kenarında ayaklarınızı sarkıtarak oturmanız istenecektir. Sırtınızda epidural işlemin yapılacağı alan antiseptik bir solusyonla silinecek ve sonra bu bölgeye lokal anestezik bir ilaç verilecektir, bu işlem epidural esnasında ağrı hissetmemeniz içindir. Bölge uyuştuktan sonra anestezi uzmanı, bir iğne yardımıyla epidural kateteri yerine yerleştşrecek sonra iğne geri çekilip içerde sadece kateteri bırakacaktır. Bu işlemden sonra kateterin varlığını bile hissetmeyeceksiniz, hiçbir rahatsızlık duymadan yatabileceksiniz.
Kateter yerleştirildikten sonra yerini doğrulamak için size ilk olarak “test dozu” ilaç verilecek ve hiçbir problem yaşanmazsa tam doza geçilecektir.Bu sırada epidural işlemden kaynaklanan herhangi bir sorun olmadığına emin olabilmek için bebeğin kalp atışları sürekli kontrol altında tutulacak ve sizin kan basıncınız da sık sık ölçülecektir.
Epidural işlemlerde kullanılan ilaçlar genellikle lokal anestezik ve narkotik ilaçların kombinasyonudur.Lokal anestezikler ağrı, dokunma, hareket ve ısı duyularını bloke ederken; narkotikler ise hareket kabiliyetini engellemeden ağrı duyusunu köreltir.Birlikte iyi bir kombinasyonla kullanıldıklarında ise tek başına kullanımlarına göre çok daha düşük dozlarda bacaklarda his ve hareket kaybına yol açmadan güçlü bir ağrı kontrolü sağlarlar.
( Burada analjezi ve anestezi kavramlarını birbirinden iyi ayırmak gerekir. Analjezi ağrısızlık, anestezi ise duyusuzluk demektir. Normal doğum sırasında bel bölgesinden epidural yolla sağlanan analjezi, yani ağrının ortadan kaldırılması yeterli olurken, sezaryen ile doğum sırasında epidural anestezi uygulamak gerekir. İşlem yönünden her iki uygulama da aynıdır, fark sadece verilen ilaç dozlarındadır.)
İlk dozdan sonraki 10-20 dk içerisinde yavaş yavaş ağrı hissinin kaybolduğunu hissetmeye başlarsınız, çünkü uterusun ağrı duyusunu taşıyan sinirlerinde birkaç dakika içerisinde uyuşukluk başlayacaktır. İşlemden sonra vücudun alt yarısından gelen ağrı sinyallerinin iletimi geçici olarak durur ve ağrılı uyarının çıktığı bölgede ağrı duyulmaz. Burada seçilen doz sadece rahim kasılmaları sırasındaki ağrıyı ortadan kaldıracak, ancak rahim kasılmalarını azaltmayarak doğumun normal seyrini etkilemeyecek şekilde ayarlanır. Bu yöntemde sadece ağrı iletimi bloke olur, dokunma duyusu ve hareket kısıtlanmaz. Doğum sürecinde epidural kateterden sürekli olarak düşük doz ilaç gitmeye devam edecek ama siz dilediğiniz gibi hareket edebileceksiniz, odanızda yürüyebilecek, tuvalete gidebileceksiniz.
Epidural kateteriniz durduğu sürece “hasta kontrollü analjezi” seçeneğine de sahip olacaksınız. Yani ağrı hissetmeye başladığınızda size verilen butona basarak ilaç dozunu arttırabileceksiniz, tabiî ki burada doz aşımı olmaması için size belli bir limit tanımlanacaktır.
Bebeğinizi doğurduktan sonra kateteriniz çıkarılacaktır.(Sezeryan sonrası ise ağrı kontrolü amacıyla kateter birgün daha tutulmaktadır.) Kateterin çıkarılması ağrılı bir işlem değildir.
Epidural analjezi için en iyi zaman nedir?
Epidural kateterin yerleştirilmesi için aktif doğum eyleminin başladığına emin olmak gerekir. Bu yüzden doktorunuz düzenli kasılmalarınızın gelmesini ve hatta 3-4 cm açıklığınız olmasını beklemek isteyecektir. Çünkü epidural işlemin doğum kasılmalarınızı azaltabilme ihtimali vardır.
Doğum için kliniğe geldiğinizde aktif doğum sancılarınız başlamamışsa da kateteriniz yerleştirilip ilaç verilmeden doğumun başlaması beklenebilir, ya da bekleyip sancıları biraz hissetmek ve hislerinizi değerlendirmek te bir seçenek olabilir. Epidural analjezi için hiçbir zaman geç değildir, son ana kadar uygulanabilir. Ancak bu kararı doğumun son evresinde vermeniz doğum ekibini ve dolayısıyla sizi zor durumda bırakabilir.
Epidural analjezinin avantajları
-Doğumunuz süresince olabilecek en iyi şekilde ağrı kontrolü sağlanmış olacaktır.
-Uygulanan ilaç tipi, miktarı ve gücü kontrol altında tutulabilecektir, çünkü doğum bazen yavaş bazen çok hızlı ilerleyebilir, dozunuz bir süre sonra yetmeyecek olabilir, yada beklenmedik bölgelerde sürpriz ağrılar ortaya çıkabilir. Epidural kateter vasıtası ile verilecek ilacın kontrolü sağlanabilecektir.
-Verilen ilaçlar sinir sisteminize etki etmeyeceği için siz eylem süreci ve doğum anında uyanık ve bilinçli olacaksınız. Dilediğiniz gibi kalkıp dolaşabileceksiniz. Ağrısız olduğunuz için dilediğiniz kadar dinlenebileceksiniz ve hatta isterseniz uyumanız bile mümkün olacaktır. Bu yüzden doğum başladığında ıkınmak ve bebeği itmek için yeterince enerjiniz olacaktır.
-Sistemik narkotiklerin aksine bebeğinizi etkileyebilecek dozda bir ilaç uygulanması söz konusu olmadığı için vicdanen rahat olabileceksiniz.
-Epidural kateter birkez yerleştirildikten sonra acil bir sezeryan olasılığında yada doğum sonu tüplerinizin bağlanmasını istediğinizde yeni bir anestezi yöntemine ihtiyaç duyulmadan bu şekilde ameliyat edilebileceksiniz.
Epidural analjezinin dezavantajları
-Epidural kateter yerleştirilirken size verilen sırtı kamburlaştırma pozisyonu ve sonra ilaçların tam etki etmesi için gerekli olan 15-20 dakikalık süre sizin için çok konforlu olmayacaktır ama bunlara saatlerce sürebilecek ağrıları çekmemek için katlandığınızı düşünürseniz değecektir.
-İlaç uygulandıktan sonra bazen geçici olarak bacakta uyuşmalar ya da his kaybı olup yürümenize engel olabilir, ancak bunlar geri dönüşlüdür.
-Epidural uygulandıktan sonra sizin damar yolunuzun açık olması, sık sık tansiyon takibinizin yapılması ve bebeğinizin de monitorizasyonu gerekli olacaktır.
-Vücudunuzun belden alt kısmında duyarlılık azalacağı için ıkınma refleksiniz çok güçlü olmayabilir bu da bebeğin çıkım safhasını biraz uzatabilecektir, bu konuda size ıkınmanız gereken zamanlar hatırlatılıp destek verilecektir.
Siz de doğumun çıkım safhasında epidural dozunun biraz azaltılmasını isteyip doğuma aktif olarak katılabilirsiniz.
-Bazı vakalarda anatomik yapı farklılıklarından dolayı epiduralin ağrıyı azaltma etkisi aralıklı olabilir, bu durumda anestezi uzmanınız kateterin yerini biraz oynatabilir veya tamamen değiştirebilir, bu sizin konforunuz içindir.
-Epidural analjezi için kullanılan ilaçlar geçici olarak tansiyonunuzu düşürebilir ve bebeğe giden kan akımını azaltabilir, bu durum size sıvı veya bazen de ilaç verilerek düzeltilebilir.
-Kullanılan ilaçlar vücudunuzda özellikle de yüzünüzde kaşıntıya yol açabilir. Bazı annelerde bulantı da olabilmektedir ama çoğu doğumda bulantı zaten olağan bir durum olduğundan bu durum epiduralden çok doğumun kendisi ile ilgilidir.
-Epidural uygulandıktan sonra idrarınızın varlığını hissetmeniz güçleşebilir, ama doğum ekibi size 2-3 saatte bir idrar yapmanız gerektiğini hatırlatacaktır.
-Epidural ile olan doğumlarda ateşinizin yükselmesi ihtimali vardır, bunun sebebi tam olarak bilinmemekle birlikte şöyle düşünülmektedir: Anne ağrılı olmadığı için yeterince terlememekte ve bu yüzden doğumla birlikte açığa çıkan ısı artışını kompanse edememektedir.
-Epidural uygulanan 100 vakadan 1 inde birkaç gün süren başağrısı olabilmektedir. Bu epidural alan dışında spinal alana sıvı sızmasına bağlı bir yan etkidir. Başağrısı riskini azaltmak için kateter yerleştirilirken mümküm olduğu kadar hareketsiz kalabilmelisiniz.
-Epiduralli doğumlarda “oksitosin” adlı ilaç ile doğuma destek gereksinimi artabilmektedir, pelvis gevşek olduğu için bebekte geliş bozuklukları olabileceği de zaman zaman bildirilmektedir.
-Çok çok nadir olmakla birlikte, solunum sıkıntıları, sinir yaralanmaları ve enfeksiyonlar da olabileceği bildirilmektedir.
Epidural ile doğumun bebek üzerinde olumsuz etkisi var mıdır?
Son yıllarda yapılan çalışmalar epidural analjezinin yenidoğan Apgar skorları üzerinde hiçbir olumsuz etkisinin bulunmadığını göstermiştir.Hatta bazı çalışmalarda doğumdan hemen sonra yapılan Apgar skorlamasında epiduralli bebeklerin uzamış doğumla birlikte yoğun ağrı ve stres yaşayan annelerin bebeklerine göre daha iyi skorlarla doğdukları da gösterilmiştir.
Bebeğin emme refleksi yada diğer yeni doğan refleksleri üzerinde olumlu ya da olumsuz etki olduğunu gösteren güvenilir çalışmalar henüz yoktur.
Herkese epidural yapılabilir mi?
Bütün anne adayları epidural için uygun aday değillerdir. Kanama veya bir sağlık sorunu nedeniyle çok düşük tansiyon varsa, herhangi bir kanama-pıhtılaşma bozukluğu varsa, kanda bir enfeksiyon varsa, iğnenin giriş yeri civarında bir cilt enfeksiyonu varsa, lokal anestezikler aşırı duyarlılık varsa, işlemi engelleyebilecek organik bir patoloji varsa epidural işlem yapılamayacaktır. Kan sulandırıcı tedavi görenlerde de epidural girişimler onaylanmamaktadır.
