ÇOCUKLARDA DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ (KANSIZLIK)

Dünya Sağlık Örgütüne göre demir eksikliği Dünya çocuklarının %43 ‘ünü etkileyen en sık malnutrisyon türüdür. Eksiklik demirin diyetle az alınması, ince barsak patolojilerine bağlı malabsorpsiyon, bebeklik ve adolesan dönemindeki artmış fizyolojik demir ihtiyacı ve kronik kanamalar sonucu ortaya çıkabilir. En sık sebebi nutrisyonel(alım azlığı) demir eksikliği’dir. Demir eksikliği tüm yaş gruplarında özellikle de 6-24 aylar arsındaki çocuklarda en sık rastlanan beslenme sorunudur.

Hayvan ve insan deneylerindeki bulgular demir eksikliğinin çocukların motor ve kognitif gelişimlerini de olumsuz etkilediğini göstermektedir. Hatta bu olumsuz etkiler eksiklik tedaviedilse bile hayat boyu sürmektedir. Bu nedenlerle demir eksikliğinin gelişiminin önlenmesiçok önemli sağlık yararları getirecektir. Besin temelli yaklaşımlar demir eksikliğinin önlenmesinde en etkili ve kalıcı müdahalelerdir.

Alınabilecek basit ama etkili önlemler şunlardır:

Doğumdan itibaren bebekler sadece ilk altı ay sadece anne sütü ile beslenmelidir.
Tamamlayıcı beslenmede ek besinler anne sütünden ayrı öğünlerde verilmelidir.
İnek sütü bir yaş altında kullanılmamalıdır.
Anne sütü yerine mama kullanılacak ise demirden zenginleştirilmiş mamaların kullanılmasının demir eksikliğini önleyici en önemli etken olacağı unutulmamalıdır. Demirle zenginleştirilmiş mamalarda bulunması gereken demir miktarı yaklaşık 12 mg/L dir.
Diyetteki ana protein kaynağı olarak et, tavuk eti, balıketi veya sakatatbulunmalı ve erken aylarda bu gıdalara başlanmalıdır.
Hayvansal ve bitkisel kaynaklı normal bir beslenmeyle alınan demirin % 10 u emilebilmektedir. Et ve benzeri yiyeceklerin satın alınamadığı zaman yumurta, kurubaklagiller, kuru meyveler, pekmez, tahin ve yeşil sebzeler daha çok diyette yer almalıdır.Ağırlıklı olarak hayvansal kaynaklı besinler tüketildiğinde günlük alınan demirin %15- 30 u emilebilmektedir. Ülkemizde demir yetmezliği anemisinin çok fazla görülmesinin nedenlerinin başında et tüketiminin az olması ve ete alternatif olan yiyeceklerin tüketilmemesi gelmektedir.
Yemekle birlikte veya hemen sonrasında çay tüketilmemelidir.
Her öğüne bir askorbik asit kaynağı eklenmelidir. (örneğin portakal suyu, beyaz lahana, havuç, karnabahar)
Süt ve süt ürünleri öğünler yerine öğün aralarında tüketilmelidir.
Demir emilimi inhibitörlerini demir miktarı az olan öğünlerde tüketmeye özen gösterilmeli. Örneğin tahıllı gevreklerin çayın veya sütün kahvaltıda tüketilerek demirden çok günlük kalsiyum gereksiniminin giderilmesine çalışılmalıdır
Alimunyum, paslanmaz çelik ve teneke de demir emilimi azaltır. Konserve kutusu açıldıktan sonra beklerken besin içinde teneke miktarı arttığından demir emilimi azaltmaktadır.

Demir Desteği:

Demir desteği gelişmekte olan ülkelerde demir eksikliğini kontrol edebilmek için sıklıkla kullanılan yöntemdir. Destek belirli bir hedef gruba (gebeler, altı aydan büyük çocuklar) yüksek dozda mikronütrient verilmesi için yapılan bir uygulamadır.

Programın en büyük sorunu uyum sorunudur. Demirin yan etkileri nedeniyle pek çok kişi demir almayı kesmektedir, yan etkiler genellikle yüksek dozlarda görülür. Demir öğünlerle birlikte alınırsa yan etkiler hafifler, ancak demirin emilimi de yaklaşık %40 azalır. Tek dozda alınacaksa yatmadan önce alınması önerilir. Olası yan etkiler epigastrik ağrı, bulantı, ishal veya kabızlık, dışkının siyaha boyanması ve dişlerin boyanması vs,

Demir eksikliğini engellemeye yönelik çoğu program annenin demir düzeyi veya doğum uygulamaları ile ilgilenmez. Halbuki anneye demir desteği sadece annenin demir eksikliğini önlemekle kalmaz aynı zamanda bebeğin uygun demir depolarıyla doğmasına neden olur.

Anemi prevelansının %40 dan fazla olduğu veya demirden zenginleştirilmiş besinlerin bulunmadığı ülkelerde 6- 23 aylık tüm çocuklarda DSÖ tarafından 2mg/kg/gün demir desteği önerilmektedir. Ülkemizde 6 aydan itibaren aile hekimleri tarafından kiloya 1mg dan demir desteği verilmektedir

Çocuğumuzun sağlıklı büyümesi ve bilişsel gelişimlerinin normal olması için 6 aydan itibaren demir desteğini vermeliyiz. Çocuğunuzun gelişim geriliği veya öğrenme güçlüğü olduğunu düşünüyorsanız, en kısa zamanda hekiminize başvurmanızı, gerekli tetkikleri yaptırmanızı ve eğer demir eksikliği saptanırsa kısa zamanda demir tedavisine başlanmasını öneririm.