(Bu yazı 23 Nisan 2011 tarihli Akşam Gazetesi cumartesi ekinde yayınlanmıştır)
Anne babaların en önemli rolü çocuklarını sağlıklı, hayata hazır ve olgun bireyler olarak yetiştirmektir. Bunu gerçekleştirmek için çocuğun ihtiyaçlarını karşılayarak, sevgi ve saygı göstererek hareket etmesi gerekir. Bunun yanında birçok anne baba çocuğunun ihtiyaçlarını karşılayıp sevgisini elinden geldiğince göstermeye çalışsa da saygı konusunu atladıklarını gözlemliyorum. Ergen ve yetişkin danışanlarla çalışan bir psikoterapist olarak çocukluk dönemindeki saygı konusunun gelen danışanların tamamına yakınında problemli bir alan olduğu ile hergün tekrar tekrar yüzleşmekteyim. Çocukta saygı hissi yeterince gelişmediğinde birçok olumsuz durum ortaya çıkabilmektedir. Bu olumsuz durumları çocuğun kendisine ve/veya diğer insanlara saygı göstermesinde problemler yaşayabileceği şeklinde özetleyebiliriz.
Kendine saygı göstermekte problem yaşadığında çocuk kendini yetersiz, başarısız, değersiz birisi olarak görebilir, çekingen davranışlar içine girebilir ve yaşamda kendisini başarılı hissettirebilecek girişimlere atılmaktan uzak durabilir. Bazıları bu değersizlik hissi nedeniyle kendi bedenlerine, sağlıklarına da değer vermeyip kendilerini ihmal edebilir ya da zararlı alışkanlıklar içine girebilir. Diğerlerine saygı göstermekte problem yaşandığında ise insanlara anlayış, empati göstermekte güçlük çekme, öfke kontrolü problemi, kişilerarası ilişkilerde çatışmalar yaşama, yabancılaşma ve hatta daha ileri durumlarda antisosyal davranışlarda bulunma görülebilir. Tüm bu durumlar neredeyse istisnasız bir biçimde çocuk ile anne babası arasında yaşam boyu hissedilebilecek problemlere neden olarak mesafeli bir ilişkiye götürebilmektedir. Özellikle ergenlik döneminde bu problemler daha fırtınalı bir şekilde yaşanabilmektedir.
Çocuğa saygı kavramı çocuğun bir durum karşısında aynen bizim gibi hissedip düşünmeyebileceğini, bizden farklı, kendine has duyguları ve ihtiyaçları olabileceğini gördüğümüzü, bu duyguları ve ihtiyaçları yargılamadığımızı ve kendi ihtiyaçlarımızı hemen dayatmak yerine herkesi belli ölçülerde tatmin edecek bir ortak nokta bulma konusunda istekli olduğumuzu hissettirebilmeyi kapsamaktadır.
Bir çocuğa saygı gösterilip gösterilmediğini anlamak için beden diline, ilişki kalitesine, kullanılan sözlere ve bir problem olduğunda bunun nasıl çözülmeye çalışıldığına bakılabilir. Çocuğa donuk, soğuk, cansız bir ifadeyle bakmak, heyecanlı bir şekilde bir şey anlattığında ya da sorduğunda ilgisiz bir tavır takınmak ve geçiştirmek, çocuğa ilgi göstermek için kendisiyle vakit geçirirken bir yandan da bir şeylerle uğraşmak beden dili ve ilişki kalitesini kapsayan örneklerdir. Olumsuz içerikli sözler de çocukta saygı hissinin gelişmesini engeller. Çocuğu eleştirmek, küçümsemek, dalga geçmek, küçük bir başarısı ile övünüyorken bunun aslında önemli bir şey olmadığını hissettirecek ifadeler kullanmak, normalde düşünebileceği ve yapabileceği günlük küçük şeyleri önce ona sormadan ve fikrini almadan sanki o düşünemezmiş gibi her defasında söylemek, kendisini küçük çocuk gibi hissettirecek her türlü ifade çocuğun saygı hissini azaltabilmektedir. Bir problem olduğunda anne baba çocuğu ile önce bunun nedenlerini anlamaya çalışıp daha sonra problemi çözmeye yönelik fikirler bulmaya çalışmak yerine her defasında kendi isteklerini ve düşüncelerini hemen dayatırsa çocuk anlaşılmadığını, kendine değer verilmediğini, duygu ve ihtiyaçlarına saygı gösterilmediğini hissedecektir.
Çocuğunuza saygı göstermek için atabileceğiniz adımları düşünürken çocuğunuzu sevdiğiniz bir arkadaşınız gibi düşünebilirsiniz. Tabii ki anne baba olarak aranızda daha farklı bir ilişki var ancak özellikle çocuğun yaşı büyüdükçe arkadaşlarınızla olan ilişkinizdeki tutumları çocuğunuza göstermeye çalışmanızı tavsiye ederim. Örneğin, ‘lütfen, üzgünüm, afedersin, teşekkürler’ gibi ifadeler kullanılması aradaki saygıyı artırır. Çocuğunuzla alaycı, küçümseyici, çocukmuş gibi çok abartılı konuşmamaya özen göstermeniz iyi olur. Çocuğunuzun yeteneklerine uygun beklentilerinizin olması, göz hizasında konuşmanız, ne yapılması gerektiğini söylemeniz (ne yapılmaması gerektiğini değil) ve gerekçelerini zaman bulunan her an ifade etmeniz, yavaş ve anlayabileceği bir ses tonuyla konuşmanız, bir değişiklik olacağı zaman bu konuda ön bilgilendirme yapmanız ’10 dk. sonra eve gitme vakti gelecek’ gibi, çocuğunuzda saygı hissinin gelişmesini artırabilecek önerilerden bazılarıdır.
Unutmayın ki çocuğunuza saygı göstermeniz çocuğunuzun da size saygı göstermesini sağlayacaktır. Çocuğunuz almadığı bir şeyi size veremez.
