Binoküler görme

Binoküler görmenin gelişimi

Binoküler görmeyi sağlayan hücre grupları beynin oksipital korteks denen bölgesinde yer alır. Buradaki hücreler görmenin renk görme, şekil algılama, hareket algılama gibi farklı yönleri ile ilgili ihtisaslaşmış özel gruplar oluştururlar ve ihtiyaç duydukları bilgileri her iki gözden birden alırlar. Bu hücrelerin, dolayısı ile binoküler görmenin gelişimi doğumdan sonra başlar ve yaklaşık 10-12 yaşlarına kadar devam eder. Bu bir olgunlaşma sürecidir ve bu süreç içinde görme sistemi dış etkenlere karşı hassas bir konumdadır. Bu hücre gruplarının, yani binoküler görmenin gelişimi doğumdan hemen sonra bebek gözlerini açtığı anda başlar. Bu gelişim süreci içinde bu hücrelerin sağlıklı biçimde gelişebilmelerinin tek bir ana koşulu vardır, o da gözlerden beyne sürekli olarak kaliteli, net ve tek bir görüntü gönderilmesidir. Eğer gözlerden birinde veya her ikisinde, ağtabakaya (retina) görüntünün ulaşmasını engelleyen fiziksel bir engel varsa (örn. doğumsal katarakt), eğer gözlerden biri veya her ikisinde görüntü bulanık ise (yüksek dereceli görme kusurları) veya gözler tek ve aynı nesnenin görüntüsünü gönderemiyorlarsa (şaşılık varsa) bu durumda beyinde gelişimi için ilgili gözden gelen sinyallere muhtaç olan hücre gruplarının gelişmesi yavaşlayacak, hatta duracaktır. Bu durumda da tek bir göz veya her iki gözün görme kapasiteleri düşecek, binoküler görme özellikleri, başta derinlik hissi olmak üzere kaybolacaktır.

Görme sisteminin bu gelişim süreci içinde olumsuz etkenlere karşı hassasiyeti özellikle doğumdan sonraki ilk 3 ayda çok yüksektir. Bu dönemde ortaya çıkan en ufak bir olumsuzluk görme gelişimini ciddi boyutta etkiler. Bu hassasiyet daha sonraki yıllarda giderek azalsa da 10-12 yaşına kadar devam eder. Bu nedenle ambliopinin (göz tembelliğinin) gelişimine neden olan şaşılık, göz bozuklukları ve göz içi kesafetler gibi olumsuz faktörlerin görme üzerindeki zararlı etkisi ne kadar erken başlamışlarsa o kadar fazla olacaktır. Ambliopi'ye yol açan bu olumsuzlukların erken tanısı bu bakımdan çok büyük önem taşır. Erken tanı, tedaviye de erken başlanması anlamına geleceği için tedaviden alınacak yanıtı da arttıracaktır. Görme sisteminin henüz olgunlaşma sürecini tamamlamadığı ilk 10-12 yaş içinde ambliopi tedavisinin başarısı da tedaviye başlama yaşı küçüldükçe artar.

Binoküler görmenin aşamaları

1. Eşzamanlı algı (Simultane persepsiyon)

İki gözün ayrı ayrı algıladığı görüntülerin üst üste bindirilerek algılanması halidir. Binoküler görmenin en temel ve ilkel düzeyini oluşturur.

2. Birleştirme (Füzyon)

İki gözün ayrı ayrı algıladığı ve aynı nesnenin birbirinini tamamlar nitelikteki iki görüntüsünün birleştirilerek o nesnenin eksiksiz ve tam bir görüntüsünün elde edilmesidir. Bu aşamanın iki boyutu vardır. Duyusal füzyon, iki gözden gelen görüntülerin birbirini tamamlar nitelikte olduğunun alglanmasına dayanır. Motor füzyon ise, bu görüntüleri üst üste getirmek amacıyla göz kaslarına gönderilen komutlar yardımıyla gözlerin bakış eksenlerinin ayarlamasını sağlar. Nesnenin konumu ve uzaklığına göre gözler içe veya dışa doğru belli bir açı oluşturarak iki görüntünün üst üste kalması sağlanır. Motor füzyon, yani göz kaslarını nesnelerin görüntülerini birleştirebilecek şekilde kullanabilme kapasitesi kişiden kişiye, hatta aynı kişide zaman içinde değişkenlik gösterebilen bir kas performansıdır. Dolayısı ile başkaca bir binoküler eksikliği olmayıp sadece füzyon yetersizliğine bağlı sorunları olan kişilerde egzersizler ile bu kapasitenin arttırılması ve güçlendirilmesi sorunun çözümü ve tedavi açısından yarar sağlar.

3. Derinlik algısı (Stereopsis)

Binoküler görmenin en üst ve gelişmiş aşamasıdır. Burada iki göz tarafından algılanan ve birbirini tamamlar nitelikte olduğundan birleştirilebilen (füzyon) görüntüler, hafifçe farklı açılardan görüldüğü için birleştirildiğinde derinlik hissi doğar ve nesnenin 3-boyutlu algılanması sağlanır.

Binoküler görme bozuklukları

Diplopi
Gözün görme açıları arasındaki paralellik bozulmuşsa gözler aynı nesneyi iki gözle farklı konumlarda algılar. Bu da nesnelerin çift görünmesine yol açar.

Konfüzyon
Görme açıları arasındaki paralellik bozulduğunda aynı nesneyi farklı konumlarda algılamak yerine aynı konumdaki farklı nesneleri bir arada algılamak gibi bir alternatif senaryo da mümkündür. Bu durumda kişi nesneleri sürekli birbirine karıştırır ve sağlıklı bir görsel algı elde edemez.

Horror fusionis
Konfüzyon halinin sürekli iki nesnenin algısı halinde gidip gelen ve kişiyi tam bir algı karmaşasına sürükleyen halidir, ender görülür.

Supresyon
Diplopi ve konfüzyon gibi sorunlara karşı organizmanın savunma mekanizması olarak geliştirdiği bir durumdur. Algıda sorun yaratan unsur elimine edilemediği takdirde gözlerden birinden gelen görüntünün beyinde "iptali" sözkonusu olur. Böylece iki göz ayrı ayrı görüyor olsa da beyin bunlardan sadece birinden gelen görüntüyü kullanır. Diğerini baskılayarak çift görme veya konfüzyon karmaşasını engeller. Ancak merkezi sinir sisteminin gelişimini henüz tamamlamadığı genç yaşlarda oluşabilir. Erişkinlerde ise mutat değildir.

Ambliopi
Binoküler görmenin en ağır bozukluğudur. Kullanılmayan gözde görme kapasitesinin azalması ile karakterizedir. Beynin gelişimini henüz tamamlamadığı dönemde genç yaşlarda gelişir. Tedavisi de ancak bu dönemde mümkündür.