ARTİFİSYEL İNSEMİNASYON
Aşılama nedir?
Aşılama, doğal yolla gebe kalamayan çiftlerde, partnerden (ülkemizde kocasından) alınan spermlerin labaratuvarda özel solüsyonlar ile yıkandıktan sonra rahim içine kateter yardımıyla verilmesi anlamına gelir. Aşılama, artificial insemination, suni döllenme, intrauterin inseminasyon (İUİ) gibi çeşitli terimlerle ifade edilir.
Aşılama Yapılabilmesi İçin Şartlar Nelerdir?
-Tüplerin açık olması ve tüplerde herhangi bir patolojik durumun olmaması,
-Uygun sayıda hareketli canlı sperm olması,
-Yumurtalıklarda doğal yolla aktif-çatlamış ya da ilaçlarla çatlatılmış follikül olması,
-Rahim içi endometrium tabakasının uygun kalınlıkta olması (en az 6 mm ya da daha kalın olması).
Aşılamadan önce aşılama yapılacak kadınların ilaçlı rahim filmi (HSG) ile tüplerin açık olup olmadığı değerlendirilmelidir. Bazı çiftler bu HSG işleminden sonra doğal yolla gebe kalabilir.
Adetin 3. günü bakılan FSH yüksek çıkan genç kadınlarda başarı şansı oldukça düşüktür. Bu durumda over rezervlerinin değerlendirilmesi gerekir.
Kimler Aşılama İçin Uygundur?
Aşılama, çocuk sahibi olmak isteyen her infertil kadına uygulanacak bir metot değildir. Rahmi olmayan, rahim iç duvarı kalınlaşmayan (endometrial adezyon), tüpleri tıkalı olan, şiddetli erkek faktörü olup eşinin sperm sayısı çok düşük ya da hiç spermi olmayan, yumurtlaması olmayan (menopozda), şiddetli endometriozisi olan çiftler bu yöntemden faydalanamaz.
Poliksitik over (PCOS) olan kadınlar spontan gebe kalamadıkları takdirde ilaçlar ile yumurta sağlanması ve aşılama yapılması gerekir. Aşılama gerektiren faktörler kısaca sıralanacak olursa;
-Male faktör (erkek faktörü): Sperm sayı ve hareket yüzdesi düşüklüğü.
-Ovulatuar faktör: Yumurtlama olmaması.
-Açıklanamayan infertilite
-Servikal faktör: Servikal mukus kalitesinin bozuk olduğu ya da hiç olmadığı durumlar
-İmmünolojik faktör: Sperme karşı antikor varlığında (antisperm antikor mevcudiyetinde).
-Serviksin yapısal bozuklukları
-Çikolata kisti (endometriazis) varlığında
-Vaginismus, ereksiyon problemleri gibi çeşitli cinsel işlev bozukluklarında aşılama yapılmalıdır.
Aşılama 41 yaşın altındaki kadınlarda etkili olabilir.
İmmünolojik faktör nedeniyle infertil olduğu düşünülen bazı kadınların servikal mukusunda bulunan bir takım antikorlar (anti-sperm antikor) spermlerin rahim içine ulaşmasına engel olabilir.
Aşılama işlemi ile spermler direk olarak rahim içine verildiği için bu engel (servikal faktör) aşılmış olur;böylece spermlerin gidiş yolu kısalır ve bu yolla tüplere daha kolay ulaşılacağı için gebelik şansı daha fazla artırılmış olur.
Sperm Yıkama İlşemi Nasıl Gerçekleştirilir?
Sperm yıkama işleminde, 2-3 günlük cinsel perhiz yapıldıktan sonra semen örneği mastürbasyon yoluyla alınır. Yıkama işleminde spermler özel bir işlemden geçirildiği zaman, spermler semenin diğer komponentlerinde ayrılır. Aşırı hızlı hareketli ve sağlıklı olan spermler seçilir. Aşılama için yıkamadan sonra en az bir milyon hareketli sperm olmalıdır. Sperm yıkama işlemi 30-60 dakika sürer. Yıkanmış ve seçilmiş olan spermler özel tüpler içinde ve belirli bir ısıda tutan termoslar aracılığıyla İUİ yapacak olan doktora ulaştırılır.
Aşılama İşlemi Nasıl Gerçekleştirilir?
-Aşılama işleminde önce infertil çiftlerin bilgilendirilmiş yazılı onayı alınmalıdır.
-Aşılama yapılacak infertil kadın jinekolojik masaya alınır.
-Vaginal spekulum takılır.
-Vagina ve servix serum fizyoloji ile temizlenir.
-Özel işlemden geçirilmiş ve sıcaklığı ayarlı termos içinde laboratuvardan gönderilmiş olan spermler özel bir kateter ve enjektör yardımıyla tüpten alındıktan ve içinde bulunan hava çıkartıldıktan sonra, bu kateter rahim ağzı servikal kanalından nazikçe, zorlamadan geçirilir ve uterin kaviteye girilir, enjektör yardımıyla yavaş yavaş spermler enjekte edilir. Bu işlem sırasında kateterin ucu mümkünse rahim duvarına dokundurulmamalıdır; eğer dokundurulacak olursa uterin kontraksiyonlar ortaya çıkar ve spermlerin çoğu servikal kanaldan dışarı çıkar.
-Kateter ve spekulum çıkartılır.
-Aşılama yapılan kadın 30-40 dakika sırtüstü yatırılır.
Bu işlem sırasında herhangi bir ağrı olmaz. Aşılama işleminden sonra rahim içini destekleyen ve gebelik olması halinde düşük olayını engelleyen çeşitli hormon tedavileri önerilir.
Aşılama işleminden sonra istirahate devam etmek sonucu değiştirmez. Günlük rutin aktivitelere dönebilir. Cinsel ilişkiye bir- iki gün sonra izin verilir.
Aşılama işleminden ortalama 10-12 gün sonra bir gebelik olup olmadığı kanda Beta HCG testi ile anlaşılabilir.
Aşılamanın Başarı Şansı Nedir?
Aşılamanın başarı şansı ortalama %10-%20 olmakla birlikte bu şans, infertilite nedenine ve kullanılan ilaçlara bağlı olarak oldukça değişkenlik gösterir.
Başarı oranı Klomifen sitrat + aşılama ile üç siklusa kadar tedavide her ay içi gebe kalma oranı %10
FSH (Gonodotropinler: Goral F, Puregon v.s.) + aşılama ile üç siklusa kadar gebe kalma olasılığı her ay için %15
Otuzbeş yaşın üstünde başarı oranı düşer. 40 yaşın üstünde ise bu şans çok düşük olur. Bazı durumlarda kadınların ilaçsız doğal olarak meydana gelen yumurtlamalardan sonra da aşılama yapılabilir. Fakat ilaçlar ile stimüle edilen yumurtlamadan sonra yapılan aşılamada gebelik şansı daha yüksektir.
Kırk yaşın üstünde ve ovulatuar rezervi düşük olan infertil kadınlara direk IVF düşünülmelidir.
İUİ, intraservikal inseminasyondan (İCİ) daha etkilidir.
Unutulmamalıdır ki aşılama doğru zamanda ve en uygun teknikle tüm faktörler göz önüne alınarak özenle yapılırsa gebelik şansı o kadar fazla olur.
Aşılamada Zamanlama Niçin Önemlidir?
Aşılama ovulasyondan hemen önce ya da ovulasyon zamanı yapılmalıdır. Çünkü spermler beş güne kadar yaşadığı halde yumurtlamadan sonra ovum ancak 12-24 saat fertilize kalabilir.
Kadınlarda Aşılama Riskleri Nelerdir?
Aşılama sırasında riskler oldukça nadirdir.Buna rağmen semen örneğinden ya da işlem sırasında steril kateterin vagina ve servikal alana dokunmasından ileri gelen bakteriel kontaminasyonda uterus ve tüplere enfeksiyon yayılabilir. Serviksin işlemden önce dikkatli temizliği ve işlemi yapan hekimin tekniği kullanmakta titizliği oldukça önemlidir.
Aşılama Kaç Seans Yapılmalıdır?
Yumurtlaması olan kadınlarda maximum üç ay İUİ yapılması makul bir süredir. Aşılama 5-6 seans yapılabilir. Daha değişik ilaçlar deneyerek bu sayı artırılabilir. Fakat uygulamada genellikle üç seans aşılamadan sonra gebelik gerçekleşmezse tüp bebek önerilmektedir.
Op. Dr. Kutlugül Yüksel
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı
