İnsan vücudundaki bir kas grubunun ani, istemsiz, hızlı, amaçsız ve tekrarlayan hareketlerine tik adı verilir. Tikler sadece bir kas grubunu içerecek biçimde bölgesel nitelikte olabileceği gibi birçok kas grubunun iştirakiyle yaygın da olabilir. Ses çıkarmamıza yardımcı olan kaslardaki tiklere vokal, bunların dışında diğer kaslarda oluşan tiklere motor tikler adı verilir. En sık görülen motor tiklerden bazıları: Göz kırpma, kol kaldırma, baş ve omuz silkme, dudak ve burun oynatma, el kol ve bacak sallamadır. Vokal tiklerden bazıları ise: öksürme, boğaz temizleme, hırıldamadır. Tikler göz kırpma, kaş kaldırma, boğaz temizleme ve öksürme gibi basit nitelikte olabilecekleri gibi, başını vurma, vücudunun tamamını oynatma, kendine vurma, sövme, karşısındakinin sözlerini tekrarlama gibi daha karmaşık nitelikte de olabilir.
Tikler ne zaman ve kimlerde görülür?
Çocuklarda özellikle 7-12 yaşlan arasında tiklere sık rastlanır. Toplum araştırmalarında çocukların %10'unda bir dönem tik görüldüğü bildirilmiştir. Erkeklerde kızlara oranla daha sıktır. Yakın akrabalarında bu bozukluk olan çocuklarda tiklere daha sık rastlanmaktadır.
Tiklerin nedeni nedir?
Hastalığın nedenleri konusunda öne sürülen farklı görüşler vardır. Yapılan ikiz kardeş ve aile çalışmalarında genetik (kalıtımsal) geçişin varlığından söz edilmektedir. Son araştırmalar sinir sisteminin yapısında yer alan bazı kimyasal maddelerin metabolizmasındaki bozuklukların etken olduğundan bahsetmekte, kullanılan ilaçlardan elde edilen olumlu yanıtlar da bu görüşü desteklemektedir.
Tikler daha çok ne zaman ve ne şekilde kendini gösterir?
Hastalık esnasında tek ya da birden çok motor tik olabileceği gibi motor ve vokal tikler aynı anda da görülebilir. Tikler gün içinde artma ve azalmalarla seyreder. Her türlü stres ve sıkıntıyla tiklerde artma görülür. Tikler bir süre için de olsa yoğun çaba ve istekle durdurulabilir. Uykuda belirgin derecede azalır ya da görülmez. Özellikle toplum içinde yaşanan utanma ve çekinme duygusundan dolayı çocuk, tiklerini başka bir hareketle gizlemeye çalışır. Örneğin, başını sallama tiki olan çocuk, başını her salladığında eliyle saçlarını düzeltiyormuş gibi yapar. Tik bozukluğunun özel bir şekli Touerette hastalığıdır. Burada vokal ve motor tikler birlikte görülür. Motor tikler daha çok yüz, boyun, kol ve bacaklarda ani hızlı hareketler, vokal tikler ise öksürme, boğaz temizleme, küfretme ve söylenilenleri tekrarlama seklindedir. Nadir görülen bir hastalık türüdür.
Tikleri olan çocuklarda tikle birlikte çabuk sinirlenme ve hiddetlenme, tahammülsüzlük, düşünmeden ani zarar verici davranışlar yapma, dikkat azlığı, aşırı hareketlilik, saplantı-zorlantı belirtileri görülebilir.
Tiki olan çocuğa anne ve babanın yaklaşımı nasıl olmalı?
Anne ve babalar tikli çocuklarına karşı endişe, utanma, öfke gibi değişik duygular yaşarlar. Bu durum, tikleri ortadan kaldırabilmek için dayanılmaz baskı ve cezalara kadar varan birçok farklı yaklaşım sergilemelerine neden olur. Tikleri durdurmaya yönelik sürekli ''Yapma şunu!" demekten dayağa kadar uzanan bu yaklaşım biçimleri zaten oldukça gergin ve sıkıntılı olan çocuğun sıkıntısını bir kat daha artırır. Her türlü stres de tiklerin çoğalmasıyla sonuçlanır.
Bir kısım aileler "Nasıl olsa geçer" ya da "İsteyerek yapıyor, istese bunu engelleyebilir" düşüncesiyle çocuklarını hekime getirmezler. Şurası unutulmamalıdır ki çocuk yoğun bir çaba ile bir süre tikleri durdurabilse de tikler istemli hareketler değildir. Bu nedenle çocuğu suçlamak ve eleştirmek yersizdir. Sinir sistemi hastalıklarının bazılarında tik benzeri hareketler hastalığın ilk belirtisi olarak görülebilir. Aile çocuğunda tik düşündüren hareketler fark ettiğinde mutlaka hekime başvurmalıdır.
Tiki olan çocuk, arkadaşları arasında, okulda ve aile içinde hep dikkatleri üstüne çeker. Hoş olmayan ve istenmeyen bu durum karşısında utanç duyan çocuk çaresizlik içindedir. Çare arama yerine onu desteksiz ve yalnız bırakan her türlü tutum ve özgüvenin azalmasına, kendi iç dünyasına kapanmasına, okul başarısızlığına ve sosyal çevresi ile uyumsuzluğa neden olur.
Tiklerin tedavisi var mı?
Hastanın yaşı, hastalığın şiddeti ve seyrine göre tedavi yaklaşımları değişse de genelde aile danışmanlığı ve ilaç tedavisi birlikte kullanılır. Tourette hastalığında ilaç ilk seçenektir. Bir kısım hastada tikler kısa süre sonra kendiliğinden geçerken diğer bir kısım hastada süreğen hal alır. Kaybolan tiklerin tekrarlama riski her zaman vardır. Tourette hastalığında tedavisiz iyileşme yok gibidir. Tedaviden alınan sonuçlar hastadan hastaya değişse de olumlu sonuç alma oranı yüksektir.
Tourette hastalığı
Motor tik adı verilen göz kırpma, omuz silkme baş sallama gibi tiklerle öksürme, aksırma boğaz temizleme gibi vokal tiklerin bir arada görüldüğü bir hastalık çeşitlidir. Bu hastalıkta tikler bir yıldan daha fazla süre devam etmektedir ve hemen her gün birçok kez ortaya çıkar. Tikler zaman zaman yer değiştirebilir, şiddeti azalabilir veya artabilir: Vokal tik olarak açık saçık konuşma ve küfretmelere rastlanabilir. Bu yüzden ailesinden azar işiten hatta cezalandırılan çocuklar vardır. Hastalık genellikle göz kırpma, omuz silkme gibi basit bir tikle başlayabilir. Ancak tiklerin şiddeti ve çeşidi giderek artar.
Tourette hastalığı olan çocuklar toplum içine girmekten ve sosyal ortamlarda bulunmaktan genellikle kaçınırlar. Tikleri nedeniyle alay edileceklerini düşünürler. Sıkıntılı durumlarda tiklerinin aratacağı korkusu ile gerginlik doğuran faaliyetlerden kaçarlar. Utanma duygusu bazen o kadar yoğun olur ki evden dışarı çıkmak istemezler. Yaşadığı zorluklar nedeniyle çocukta çökkünlük belirtileri görülebilir. Böyle bir çocuğa yardım ve sıkıntısını anlama yerine eleştirel yaklaşımlar ve suçlayıcı davranışlar suçluluk ve utanç duygusunu artırmaktan başka işe yaramaz. Tikler bazı durumlarda (baş döndürme, kafa atma, çimdikleme gibi) yaralanmalara ve deri sorunlarına neden olabilir. Tikler nedeniyle çocuğun okul hayatında sorunlar yaşanabilir. Bazen tikler okuma ve yazmayı engelleyecek derecede yoğun olabilir.
Tourette hastalığı kimlerde daha çok görülür ve görülme sıklığı nedir?
Hastalığın görülme sıklığı yaklaşık 10.000'de 5'tir. Erkek çocuklarda kızlara oranla 2-3 kat daha fazla görülür. Başlangıç yaşı genellikle 5-7 arasıdır. Yapılan araştırmalar hastalığın genetik (kalıtsal) ve yapısal bir yönü olduğunu göstermektedir. Ailesinde tik bozukluğu olan kişiler Tourette hastalığı için risk taşırlar.
Tourette hastalığının bazı hastalıklarla birlikte görülme ihtimali yüksektir.
Bunlar:
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Saplantı-zorlantı Bozukluğu
Öğrenme Bozukluğu
Çökkünlük tür.
Tourette hastalığı olan çocukların yaklaşık %50-60'ında saplantı sorununa da rastlanmaktadır. Yapılan araştırmalarda iki hastalığın beyindeki benzer biyolojik mekanizmalardaki bozukluk ile oluştuğu fikri doğmuştur. Tiklerin yanı sıra saplantı ve bunu düşünceden atmak için oluşturulan zorlantılar (saplantı halindeki bir düşünceyi uzaklaştırabilmek için ortaya çıkan tekrarlar) çocuğun ve gencin hayatını oldukça zorlaştırır. Artık tiklerle birlikte saplantı ve zorlantılarla uğraşmak gerekmektedir. Zaman zaman tiklerle zorlantılar birbirlerine karışabilir ve neyin tik, neyin zorlantı olduğunu ayırt etmek güç olabilir.
Tourette hastalığının tedavisi nasıl yapılır?
Tourette hastalığının tedavisinde ilk seçenek ilaçtır. Hastalığın seyri esnasında tedaviden alınan sonuçlar değişken olabilir. Çocuklar sıklıkla ilaç tedavisinden yarar görürler. Ancak bu yararın oranı hastadan hastaya değişebilir. Hastalık tedavi altında iken dahi alevlenme dönemlerine rastlanabilir. Ergenlik döneminde hastalığın şiddetinde azalma gözlenebilir. Erişkin dönemde tiklerin tamamen ortadan kaybolduğu hastalar da vardır. İlaç tedavisi yanında hasta ve ailesinin Tourette hastalığı hakkında bilgilendirilmeleri de gerektir. Hastalığın oluş nedenini ve seyrini bilen çocuk ve ailesi tedaviye daha iyi uyum sağlayacaktır.
Tik ve Tourette bozukluğu olan çocukların ailelerinin dikkat etmesi gerekli konular:
Çocuğunuzu tikleri nedeniyle eleştirmeyiniz, suçlayıcı olmayınız
Tikleri ceza ve eleştiri ile ortadan kaldıramazsınız. Bu nedenle tikleri olan çocuğunuza ancak onu anlayarak yardımcı olabilirsiniz
Hastalık hakkında bilgi edinmeye çalışınız.
Çocuğunuz tikleri istemli bir çaba ile kısa bir süre durdurabilir. Bu sizi aldatmasın. Bir süre sonra tikler yeniden başlar. Çocuğun isteyerek tikleri kısa süre engelleyebilmesi onun tikleri isteyerek oluşturduğu ve isterse tiklerin olmayacağı anlamına gelmez. Bu nedenle tikleri yapmaması için çocuğunuzu zorlamayınız ve istersen tiklerini engelleyebilirsin sözünden kaçınınız.
Özellikle kronik tiklerde ve Tourette hastalığında tedavide ilaç kullanımı gerekmektedir. İlaçların düzenli olarak kullanılması alınacak sonucu etkilemesi açısından önemlidir.
Tikleri olan bir çocuk sizden öncelikle yaşadığı sıkıntılı durumu anlamanızı bekler. Onun durumunu anladığınızı açıkça ifade ediniz ve desteğinizi hissetmesini sağlayınız.
