Öksürük; hava yolları mukuslarının temizlenmesini ve alt solunum yollarına yabancı maddelerin girmesini önleyen önemli bir savunma mekanizmasıdır. Aslında öksürmek çok faydalıdır. Solunum yolumuza kaçan bir yabancı cisim, mikrop, virüs, toz, polen ve oluşan fazla ifrazat ancak bu yolla atılır.
İnsan üşüdüğünde de öksürerek vücudunu ısıtmaya çalışır. Öksürerek ter içinde kalabiliriz. Hapşırık da aynı bu etkide bir savunma mekanizmasıdır. Ama her şeyin azı karar çoğu zarar olabilir.
Genellikle öksürüğe bağlı sorunlar kısa sürede değil, öksürük kronikleştiğinde yani uzadığında ortaya çıkar ve de günümüzde tüm dünyada doktor başvurularının en sık nedenlerinden birini oluşturmaktadır.
Öksürük nedenlerinin aydınlatılmasında en önemli noktalardan biri öksürüğün ne kadar zamandır devam ediyor olduğudur. Kabaca üç haftadan kısa süren öksürükler ani (akut), 8 haftadan uzun süren öksürüklere ise müzmin (kronik) öksürük denir.
Birkaç gün içinde kendiliğinden gerileyen öksürük yakınması çoğunlukla tedaviye gerek olmayan gribal durumlara bağlı iken özellikle 6- 8 haftadan süren öksürük yakınması olan hastaların mutlaka bir Göğüs Hastalıkları Uzmanına başvurmaları önerilir.
Ani Başlayan Öksürük
Öksürüğün süresi, 3 haftadan daha kısa ise buna akut öksürük denir. Genellikle viral üst solunum yolu enfeksiyonlarında ve zatürre gibi alt solunum yolu enfeksiyonlarında görülür.
Daha az oranda akut öksürük nöbetleri çevresel ve mesleki alerjenler, sigara dumanı ve çeşitli allerjenlerle karşılaşma sonucu ortaya çıkabilir. Akciğere yabancı cisimlerin kaçması da akut öksürük nöbetine neden olabilir.
Uzun Süredir Devam Eden Öksürüğe Neden Olan Hastalıklar
Kronik öksürük 4 haftadan uzun süren öksürük olarak tanımlanmaktadır. Çok sayıda insanın polikliniklere başvurmasına neden olan bu şikayet, hastaların uyku düzenlerini ve yaşam kalitelerini bozmaktadır. Kronik öksürüğün nedenleri
Sinüzit,
Alerjik nezle ve geniz akıntısı,
Astım,
Reflü hastalığı,
Kronik bronşit,
Bronşektazi,
Akciğer kanseri,
Bazı ilaçların kullanılması,
Tüberküloz,
Sarkoidoz,
İnterstisyel akciğer hastalıkları,
Yapılan çalışmalarda bu tür hastalarda en sık öksürük sebebi olarak saptanan hastalıklar, astım, alerjik nezle ile geniz akıntısı ve reflü hastalığıdır.
Sigara İçmek Öksürüğe Neden Olur Mu?
Sigara içen kişilerde zaman içinde sigara sayısının artmasına bağlı olarak bronşlar balgam üretmeye başlar. Bu durum sürekli devam ederse, öksürüğün artmasına ve kronik hale gelmesine neden olabilir.
Bu hastalar öksürüklerinin yalnızca sigaraya bağlı oluştuğunu düşünerek, ciddiye almazlar. Ancak, balgamlarında kan gördüklerinde öksürüğün başka bir neden bağlı olduğundan şüphelenerek doktora başvururlar.
Bu durum da öksürüğün altında yatan ciddi bir hastalığın teşhisini geciktirebilir.
Reflü Öksürük İlişkisi
Klasik reflü belirtileri arasında; göğüste yanma, ağza asit gelmesi ve ağızda acı tat sayılabilir. Bu belirtilere eşlik edebileceği gibi, bazen öksürük reflünün tek habercisi olabilir.
Reflüye bağlı öksürük çoğunlukla; çikolata, kahve, alkol, baharatlı ya da yağlı yiyecekler ile şiddetlenir. Özellikle yatınca ve geceleri öksürük artar.
Reflü öksürüğe neden olabildiği gibi, öksürük de reflüyü arttırabilir. Ayrıca reflünün astımı tetikleyebilmesinin yanı sıra astımlı hastalarda da reflü daha sık görülmektedir.
Geniz Akıntısı Öksürük Yapar Mı?
Geniz akıntısı, sürekli boğazı temizleme isteğine neden olarak kişinin rahatsız olmasına yol açar. Geniz akıntısının içindeki bazı iltihabi maddeler boğazı tahriş ederek özellikle geceleri belirginleşen öksürüğe neden olabilir.
Uzun süreli öksürüklerin en sık nedenlerinden biri geniz akıntısıdır. Aşırı geniz akıntısı, ayrıca ses kısıklığı ve boğaz ağrısına da neden olabilir.
Bunun yanı sıra akıntı genizde östaki borusuna yakın bir yerde birikip orta kulak enfeksiyonlarına ve sinüs kanallarını tıkarsa sinüs enfeksiyonlarına da yol açabilir.
Akciğer Kanseri ve Öksürük
Öksürük basit bir üst solunum yolu enfeksiyonuna bağlı olabileceği gibi, akciğer kanseri nedeniyle de ortaya çıkabilir. Bu nedenle uzun süreli öksürük şikayeti olan kişilerin mutlaka göğüs hastalıkları uzmanına başvurması önerilmektedir.
Koah ve Astım da Öksürüğe Neden Olur
3 haftadan daha uzun süre devam eden kronik öksürük, alt solunum yolları ile ilgili KOAH veya astım gibi ciddi ve kronik seyirli olabilecek hastalıkları akla getirmektedir.
Bunun dışında kalan öksürük nedenleri arasında özellikle öksürüğe eşlik eden ateş, terleme, kilo kaybı gibi yakınmaların verem hastalığına işaret etme olasılığı yüksektir.
İlaçlar Öksürük Yapabilir
Kimi tansiyon ilaçları, öksürüğü tetikleyebilir. Bu ilaçları kullanan hastaların yaklaşık %10 ile 20’sinde inatçı öksürük görülmektedir.
Öksürük, ilaca başladıktan sonra haftalar içinde olabileceği gibi, 1 yıl sonra bile öksürük başlayabilir.
Psikolojik Nedenler Öksürüğe Neden Olabilir
Psikojenik öksürük, “alışkanlık öksürüğü” veya “tik öksürüğü” olarak da isimlendirilir. Genellikle çocuk yaş grubunda veya ergenlik döneminde görülür. Kendiliğinden ortaya çıkabilir ve isteyerek yapılabilir.
Keyif alınan bir aktivite sırasında ve gece veya gündüz uykularında öksürüğün kaybolduğu gözlenmiştir.
Kuru Öksürük
Öksürükte balgam bulunmuyorsa bu kuru öksürük olarak tabir edilir ve boğazda gıcık bir his yaratır. Eğer ateş, mide bulantısı, halsizlik ile birlikte görülmüyorsa genellikle ciddi bir hastalık belirtisi olmasa da kuru öksürük özellikle nezle ve grip, farenjit, astım, geniz akıntısı, reflü, kalp yetmezliği, tüberküloz, akciğerde sıvı toplanması gibi durumlarda ortaya çıkar.
Kuru öksürük uzun süre geçmezse boğazda tahrişe ve akciğerlerde ağrıya yol açabilir. Şiddetli öksürük krizleri özellikle de kuru öksürükler, kişilerde krizlere neden olabilir.
Kuru öksürük atakları zaman zaman baş ağrısı, baş dönmesi hatta bayılma ile sonuçlanabilir. Çok şiddetli öksürükler kasları yorabileceğinden kimi zaman idrarda kaçırmaya ve göğüs kafesinde ağrılı fıtıklara da yol açabilir.
Balgamlı Öksürük
Eğer öksürükle birlikte balgam adı verilen sıvı geliyorsa buna ‘yaş öksürük’ denir. Sinüzit, bronşit veya sigara içimi ise balgamlı öksürüğe neden olabilir.
Ne yazık ki; özellikle sigara içen kişiler, öksürüğü ve balgamı sigara içmenin “normal” bir sonucu olarak kabul etmektedir. Oysa hem öksürük hem de balgam pek çok kronik ciddi hastalığın belirtisi olabilir.
Bu hastalıklardan belki de en az bilineni bronşektazidir. Bunun için aslında sigara öksürüğü sanılan şikayet “bronşektazi”ye ait olabilir.
Alerjik Öksürük
Öksürük vücudun savunma mekanizmasıdır ve solunum yollarının en üstünden en altına kadar herhangi bir noktadan kaynaklanabilir. Alerjik nedenli olan öksürük şikayetlerinin önüne geçebilmek için öncelikle hangi alerjene karşı duyarlılığın olduğu tespit edilmelidir.
Bunun için çeşitli laboratuvar testleri ve alerji deri testleri tanı koyma amacıyla uygulanabilmektedir. Alerjenin tanımlanmasından sonra uygun alerjenden kaçınma yöntemlerinin uygulanması, çevresel alerjen yükünü azaltacaktır.
Ayrıca gerekli hallerde çeşitli semptom giderici ve koruyucu ilaçlar ve alerjene özgü immunoterapi (alerji aşı tedavisi) yöntemleri de tedavi basamaklarını oluşturmaktadır.
Alerjik bronşiyal astım: Özellikle çocukluk çağında en sık görülen kronik solunum yolu hastalığıdır. Tekrarlayan öksürük atakları, özellikle gece ve egzersizle artan öksürük, hırıltı ve nefes darlığı ile kendini belli eder. Solunum sıkıntısına neden olabilir. Bu ataklar sırasında özellikle küçük havayolları daralmakta, ciddi solunum sıkıntısı ortaya çıkabilmektedir. Sıklıkla ev tozu akarları, polenler, hayvan tüy ve deri artıkları, küf mantarları ve hamam böceği astım ataklarını tetikleyen alerjenlerdir. Bunu yanı sıra üst solunum yolu enfeksiyonları da en önemli atak tetikleyicilerdendir.
Alerjik rinit (saman nezlesi): Alerjik rinit, tüm yıl boyu ya da mevsimsel olarak görülür. Mevsimsel alerjik rinitin en sık nedeni polen alerjisidir. Hastalarda sıklıkla ilkbahar aylarında gözlerde sulanma, kaşıntı ve üst hava yollarında da burun akıntısı, kaşıntısı ve tıkanıklığı ile hapşırık olarak klinik bulgu verir. Mevsimsel alerjik rintte ilkbahar ile birlikte ot, ağaç gibi bitkilerin polenlerinin artarak doğaya yayılması sorumludur. Tüm yıl boyunca süren alerjik rinitte ise iç mekan alerjenleri önemli rol oynar.
Öksürük Tedavisi
Öksürük krizlerinin altında mikrobik bir hastalık yatıyorsa, enfeksiyon tedavisi, reflü için asit giderici tedavi, astımda nefes açıcı tedavi gibi nedene yönelik tedaviler uygulanır. Sonuç olarak, 3 haftayı geçen her öksürüğün mutlaka bir göğüs hastalıkları uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerektiği akılda tutulmalıdır.
Bunların dışında, özellikle bazı solunum yolu mikrobik hastalıkları sonrasında, bazen haftalarca (7-8 haftaya dek) uzayan kuru öksürük görülebilir. Bu tür bir öksürükte, uzman hekimler tarafından bronş genişletici tedavi önerilebilir.
Öksürüğe neden olan hastalığın tanısında akciğer filminden başka, eğer hekim gerekli görüyorsa, solunum fonksiyon testi, sinüs filmi, reflü düşünülüyorsa endoskopi gibi tetkiklerden yararlanılabilir.
Mutlaka hekime başvurulması gereken durumlar
Öksürük tedavilerinde; öksürüğe neden olan hastalık tanısının gecikmemesi ve tedavi süresinin daha kısa sürmesi için ilaç veya şurup kullanımının mutlaka doktor kontrolünde olması gerekmektedir.
Öksürük, 3 haftadan uzun sürüyor ve antibiyotik tedavisine cevap vermiyorsa,
Öksürüğe yüksek ateş ve ciddi nefes darlığı eşlik ediyorsa,
Balgamda kan görüldüyse mutlaka bir doktora başvurulması gerekir.
Öksürüğe Ne İyi Gelir?
Öksürükten kurtulmak, öksürüğe sebep olan hastalıkların saptanarak, tedavi edilmesi ile mümkündür. Öksürüğe neden olan en önemli durumun solunum yolu enfeksiyonları olduğu düşünülürse, bu hastalıklardan korunmak öksürük için de bir önlem olacaktır. Bunun için;
Düzenli ve dengeli beslenmek, özellikle kış aylarında yeterli C vitamini almak
Her türlü tozlu ve kirli ortamdan uzak durmak
Vücut direncini korumak için düzenli spor veya yürüyüş yapmak,
Halsiz veya yorgun düşmemek için uyku sürelerine dikkat etmek ve vücudu dinlendirmek,
Bol sıvı almak gerekmektedir.
Ayrıca öksürüğün en yaygın nedeni olan sigaradan uzak bir yaşam sürmek, hem öksürükten hem de birçok ciddi sağlık sorunlarından korunmada en önemli önlemdir.
Öksürükleri yumuşatmak için, sütün içerisine bal karıştırmak veya balın içerisine karabiber atmak da yararlı olabilir. Bunun yanında, en etkili öksürük şurubunun günde 2-2,5 lt su tüketimi olduğu unutulmamalıdır.
Doktora danışılmadan öksürük şurubu kullanılmamalıdır. Kuru bir öksürükte, öksürük söktürücü şurup kullanımı öksürüğün şiddetinin artmasına neden olabilir. Veya balgam çıkarması gereken bir öksürükte, öksürük kesici şuruplar balgam çıkmasına engel olabilir.
Öksürük, akciğerleri koruyan ve aşırı miktarda yapılan mukusun atılmasını sağlayan bir reflekstir. Solunum sisteminin bir savunma mekanizması olan öksürük sağlıklı kişilerde nadiren görülür. Öksürük en sık karşılaşılan şikayetlerden biridir.
