İdrar yolu enfeksiyonu (İYE) idrarın oluştuğu (böbrek) ve sonrasında atıldığı yolakların (üreter, mesane ve üretra) herhangi bir yerinde oluşabilir. İnsanlarda en sık gözlenen enfeksiyonlar arasında 2. sırada yer alır. Bayanların yarısı hayatları boyunca en az bir kez İYE geçirirler.
TANIMLAR:
Enfeksiyonun bulunduğu organa göre farklı isimlendirmeler yapılır.
Böbrek: Piyelonefrit
İdrar kesesi (mesane): Sistit
İdrar kanalı (üretra): Üretrit
Takrarlayan (rekürren) İYE: Bir yıl içinde 3 veya daha fazla sıklıkta İYE gelişmesidir.
NASIL OLUŞUR:
Sıklıkla dış ortamdan idrar yollarına mikroorganizmaların ulaşması ya da bulaşması (assendan yol) şeklinde oluşur. En sık E. Coli olarak isimlendirilen mikroorganizma tarafından oluşturulur. Bu mikroorganizma bağırsakların doğal yapısı içerisinde bulunur ve idrar yoluna bulaştığında ise enfeksiyona yol açar. İdrar yolları enfeksiyonları sıklıkla doktorun önerisi doğrultusunda antibiyotik kullanımı ile düzelir. Etken mikroorganizma dış ortamdan üretra dediğimiz kanal yoluyla idrar kesesine yerleşir ise “sistit” denen tabloyu oluştururken, böbreklere ulaşması durumunda “piyelonefrit” denen daha ağır bir hastalık tablosunu oluşturur. Bayanlarda idrar kesesinden dış ortama idrar atılımını sağlayan kanal (üretra) çok kısa olduğu için ve idrar yapılan kanal ağzı anüse (makat) ve vajinaya (kadın cinsel organı) yakın olduğu için dış ortamdan enfeksiyon kapma oranları çok daha yüksektir. Sistit dediğimiz ve idrarda yanma, sık idrara çıkma gibi şikayetlere yol açan tablo idrar yolu enfeksiyonları arasında en sık karşılaşılan tablodur. Bu nedenle bu yazımızda daha çok “sistit” tablosundan bahsedilecektir. Daha az görülen piyelonefrit durumunda ise benzer şikayetlere ilaveten ateş, sırt ağrısı, bulantı ve kusma eşlik etmektedir.
Erkeklerde ve bayanlarda böbrek taşı, vezikoüreteral reflü ve nörojen mesane gibi idrar akımını engelleyen veya değiştiren hastalıklarda da İYE gelişebilir. Bunun dışında bazı kişilerde İYE açısından genetik yatkınlığın olduğuna dair çalışmalar da vardır.
Bayanlarda ise vajinal enfeksiyonlar sistit benzeri şikayetler oluşturabilir. Bu durumda sıklıkla bir vajinal akıntı vardır. Böyle bir tabloda hasta öncelikle Kadın Doğum uzmanı tarafından değerlendirilmelidir.
Bayanlarda östrojen hormonu normal vajina florası için gerekli olan laktobasillerin çoğalmasını (kolonize) sağlar. Laktobasiller ise vajen ortamını asidik hale getirerek enfeksiyona yol açan mikroorganizmanın gelişimini engeller. Menapoz sonrası dönemde hem östrojen eksikliği hem de laktobasillerin azalması sonucunda vajinal flora bozulduğu için tekrarlayan enfeksiyonları görülmektedir.
RİSK FAKTÖRLERİ:
Aşağıda madde madde belirtilen durumlarda; idrar yolu enfeksiyonları artmaktadır. Tedavi yöntemlerinden bahsedilirken bu durumların düzeltilmesinin tedavide en önemli basamak olacağı vurgulanacaktır.
Uzun süre idrar yapılmaması veya idrarın uzun süre tutulması
İdrar yapılırken idrar kesesinin tam boşaltılmaması
Sünnetsiz olmak (erkek)
Kabızlık
Kalıcı sonda bulunması
Vücut direncinin (immun sistem) zayıflaması
Şeker hastalığının bulunması
Sık ve uzun süreli antibiyotik kullanımına bağlı mikroorganizmalara karşı direnç gelişmesi
İdrar yollarını tahriş eden kimyasallara maruz kalınması
Doğum kontrol yöntemi olarak kullanılan diyafram, spermisid ajanlar veya spermisid içeren kondomların (prezervatifler) kullanılması
Menapoz döneminde östrojen eksikliğine bağlı vajinal kuruluk
Cinsel ilişki (Bayanlarda, ilişkide oluşan hareketlere bağlı olarak mikroorganizmaların dış ortamdan idrar yollarına ulaşması kolaylaşır)
Cinsel ilişki esnasında vajinal kuruluk olması
Gebelik
Bayan olmak (erkelerden 40 kat daha riskliler)
Annesinde idrar yolu enfeksiyonu öyküsünün olması
Çocukluk döneminde idrar yolu enfeksiyonu geçirmiş olması
Az sıvı tüketilmesi
Cinsel ilişkiden sonra idrar yapmanın geciktirilmesi
Dar ve terleten giysi kullanılması
Bayanlarda tuvalet sonrası arkadan öne doğru temizlik yapılması
BELİRTİLER:
Alt idrar yollarının etkilendiği enfeksiyon tablosunda (SİSTİT) aşağıdaki şikayetler görülür;
Sık sık idrara çıkma veya az miktarda sık sık idrar yapılması
Acil idrar yapma hissi oluşması
İdrar yaparken ağrı ya da yanma
Bulanık idrar. Kötü kokulu idrar.
Karın alt bölgesinde ağrı
İdrar yapmakta zorlanma
İdrarda kan görülmesi
Vajinal yanma-ağrı
Üst idrar yollarının etkilendiği enfeksiyon tablosunda (PIYELONEFRİT) yukarıdaki şikayetler olsun-olmasın aşağıdaki şikayetler görülür;
Bulantı, kusma, halsizlik, ishal
Karın ağrısı, sırt ağrısı
Ateş (38 in üzerinde)
Titreme
TANI:
Tam idrar tahlili (en sık kullanılan testtir ve erken sonuç verir)
İdrar Kültürü (Tipik enfeksiyon bulgusu yok ise, dirençli enfeksiyon beklentisi var ise, sık tekrarlayan enfeksiyonlarda, 24-48 saatte düzelmeyen enfeksiyon tablosunda ve hamilelerde yapılmalıdır)
Kan testleri
Görüntüleme (gerekli hallerde)
TEDAVİ:
İdrar yolu enfeksiyonlarının tedavisinde en önemli basamak; enfeksiyona zemin hazırlayan risk faktörlerinin giderilmesidir. Bu nedenle yaşam tarzında bazı değişiklikler yapmak gereklidir. Buna ilaveten ülkelerdeki antibiyotik direnç durumlarına göre; hekim tarafından reçete edilen antibiyotiklerin düzenli ve yeterli sürede kullanılması gerekmektedir. Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu bulunanlarda ise koruyucu amaçla; uzun süreli ve düşük doz uygulanan antibiyotikli tedavi uygulamaları vardır.
