Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, benzer bir gelişim düzeyindeki bireylerde gözlenene kıyasla daha sık ve şiddetli seyreden kalıcı ve sürekli bir dikkatsizlik ve/veya hiperaktivite-dürtüsellik ile tanımlanan tıbbı bir hastalıktır.

DEHB olarak da bilinen Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu milyonlarca çocuk ve erişkini etkilemektedir. En yaygın olarak çocuklarda görülen bu hastalığa ilk tanı genellikle ilkokul yıllarında koyulmaktadır. Günümüzde, çocukluk çağındaki nüfusun yaklaşık %3-7'sini etkilemekte, erkek çocuklarda kız çocuklara kıyasla 3-4 kat daha fazla tanı koyulmaktadır. Gereken dikkat verilmediğinde, DEHB ergenlik ve erişkinlik döneminde de devam edebilmektedir. Araştırmalar, erişkinlerin yaklaşık %2-4 gibi yüksek bir oranda görüldüğüne işaret etmektedir. Cinsiyet oranı 2'ye 1 veya daha düşük oranda olup, erkeklerde DEHB bulunma olasılığı kadınlara kıyasla daha yüksektir. Semptomlar ergenlik ve erişkinlik döneminde çoğu zaman daha düşük şiddette seyretmektedir. Profesyoneller arasında, çocukların erişkinlik dönemine kadar DEHB'i “atlattığı” yönündeki yaygın inanış yanlıştır. Burada en önemli nokta, çocukluk çağında doğru tanı ve etkili tedavidir; bu, benlik saygısını arttırmaya, akademik ve sosyal becerileri geliştirmeye, davranış sorunlarını düzeltmeye ve DEHB'in erişkinlik dönemindeki uzun süreli etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir. Haberdarlığın artmasına karşın, DEHB hala yeterli ölçüde fark edilmemekte ve etkilenen bireylerin yarıdan azı uygun tanı almaktadır. Tanı konulanların ise çok azı uygun tedavi almaktadır.

DEHB Belirtileri Nelerdir?

DEHB olan kişilerin dikkati toparlama, sakin durma ve dürtülerini kontrol etme zorlukları vardır. Çok çabuk sıkılabilirler, sürekli olarak huzursuz ve öfkeli halleri vardır. Okul, ev ve arkadaş ortamında bu sürekli yıkıcı davranışlar her tür aktiviteye katılmalarını engeller. Bu belirtiler sonucunda, DEHB olan çocuklar ve ergenler okulda istenilenleri tam yapamazlar ve normal ya da normalin üzerindeki zekâlarına rağmen çoğunlukla başarısızdırlar. Ayrıca, DEHB olan kişilerin çoğunluğu arkadaş edinemez ve arkadaşlıklarını sürdüremez; bu nedenle de kendilerini sıklıkla yalnız ve yanlış anlaşılmış hissederler.

Burada çok önemli olan nokta bu belirtilerin sadece görev ve sorumluluk alanında olmasıdır. Bilgisayar, televizyon veya kişinin sevdiği bir şeye dikkat eksikliği olmaz. Bunun bilinmesi son derece önemlidir. Diğer çok önemli bir konu ise Dikkat Eksikliği olan bireylerin çok önemli bir bölümünde hiperaktivite görülmediğinin bilinmesidir. Dikkat Eksikliği olan bireylerin bir kısmında hiperaktivite görülmediği gibi bazı Dikkat Eksikliği olan bireylerin çok durgun ve içe kapanık olabilecekleri unutulmamalıdır.

Doğru tanı konulması halinde DEHB belirtileri tedavi edilebilir ve kontrol altına alınabilir. DEHB'nin belirtilerinin anlaşılması tedaviye yardımcı olacaktır.

DEHB'nin olası belirtileri 2 kategoriye ayrılabilir:

Dikkatsizlik Belirtileri	Hiperaktivite/İmpulsivite Belirtileri
1. Genellikle ayrıntılara özel bir dikkat gösteremez ya da okul derslerinde, işte ya da diğer aktivitelerde dikkatsizlik hataları yapar.	1. Genellikle elleri ayaklarını sürekli oynatır ya da oturduğu yerde kıpırdayıp durur.
2. Genellikle ödev ya da oyun faaliyetlerinde dikkatini sürdürmede zorlanır.	2. Sınıfta ya da oturur durumda durması gereken diğer ortamlarda yerinden kalkar.
3. Genellikle doğrudan ona konuştuğunuzda dinlemiyor gibidir.	3. Uygun olmayan ortamlarda genellikle abartılı bir biçimde sağa sola koşar ya da tırmanır (ergenler ve erişkinlerde, bu durum öznel huzursuzluk duygularıyla sınırlı olabilir).
4. Genellikle talimatları izlemez ve okul ödevlerini, iş ortamındaki sıradan işleri yapmada ya da görevlerini yerine getirmede zorlanır (nedeni zıtlaşma davranışı ya da talimatları anlayamama değildir).	4. Genellikle boş zamanlarında aktiviteler ya da oyunlarla sakin bir halde meşgul olmada zorlanır.
5. Genellikle görev ve aktivitelerini organize etmede zorlanır.	5. Sürekli “gidecekmiş gibi”dir ya da hep “motor takılmış gibi” hareket eder.
6. Genellikle zihinsel gücün sürekli korunmasını gerektiren görevlerden kaçınır, bu tür işlerden hoşlanmaz ve katılmada isteksizdir (okul ödevi ya da ev ödevi gibi).	6. Genellikle aşırı konuşur.
7. Ödevler ya da aktiviteler için gerekli olan eşyalarını genellikle kaybeder (örn; oyuncaklar, okuldan verilen ödev, kalemler, kitaplar ya da araç gereçler)	7. Genellikle daha soru tamamlanmadan hemen yanıt verir.
8. Dış uyarıcılar kolaylıkla dikkatini dağıtabilir.	8. Genellikle sırasını beklemede zorlanır.
9. Günlük aktivitelerini gerçekleştirmeyi genellikle unutur.	9. Genellikle başkalarının sözünü keser ya da müdahale eder.

DEHB tanısı koymak karmaşıktır ve anne, baba, doktor ve öğretmen gibi pek çok kaynaktan bilgi edinilmesini gerektirir. Tanı anne baba ve öğretmenler tarafından gözlemlenen karakteristik davranışlar raporuna (en az altı aylık bir süre için) göre belirlenir ve doktorun çocuğu muayenesine ek olarak çocuktan gelen bilgileri içerir.

DEHB Tanısı Nasıl Konur?

DEHB tanısı karmaşık bir süreçtir ve DEHB belirtilerinin sayısı, devamlılığı ve öyküsüne ve bunların günlük işlevselliği ne ölçüde engellediğine dayanır. Ayrıca, belirtilerin diğer olası nedenlerini saf dışı bırakmak için fizik muayene ve birçok kişiden edinilen bilgilerin değerlendirilmesi de gerekmektedir.

Tanı Kriterleri ve DEHB Tipleri Nelerdir?

Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-IV) DEHB tanısı koymak için bazı ölçütler sağlamaktadır.

Bu ölçütler aşağıdakileri gerektirmektedir:

Yukarıdaki tabloda sıralanan en az 6 dikkatsizlik belirtisi ve/veya en az 6 hiperaktivite/dürtüsellik belirtisi en az 6 ay süreyle devam etmiş olmalıdır ve bunlar benzer bir gelişim düzeyindeki bireylerde tipik olarak gözlenenden daha sık ve şiddetlidir.

Bu belirtilerden bazıları yedi yaşından önce bulunmalıdır.

Bu belirtilerden bazıları en az 2 ortamda bulunmalıdır (örn. okulda/işte ve evde).

Kişinin günlük yaşamda işlev görme yeteneğinde anlamlı bozukluğun net bulguları vardır.

Bir veya daha fazla temel belirtinin (yani, dikkatsizlik, hiperkativite/dürtüsellik) baskınlığına bağlı olarak, üç DEHB tipi tanımlanmıştır.

Dikkatsizliğin Önde Geldiği Tip: eğer 6 veya daha fazla dikkatsizlik belirtisi (ancak 6'dan daha az hiperaktivite/dürtüsellik belirtisi) en az 6 ay süreyle devam etmişse. Bu tip, dikkat eksikliği bozukluğu ya da DEB olarak da bilinmektedir.

Hiperaktivite-Dürtüselliğin Önde Geldiği Tip: eğer 6 veya daha fazla hiperaktivite-dürtüsellik belirtisi (ancak 6'dan daha az dikkatsizlik belirtisi) en az altı ay süreyle devam etmişse.

Bileşik Tip: eğer 6 veya daha fazla dikkatsizlik belirtisi ve 6 veya daha fazla hiperaktivite-dürtüsellik belirtisi en az altı ay süreyle devam etmişse. Bu, çocuklarda ve ergenlerde en sık görülen DEHB tipidir.

DEHB tanısı koymak uzmanlık, zaman ve çaba gerektirmektedir.

Bir çocuğun ya da ergenin DEHB olup olmadığının belirlenmesi yalnızca belirtilere dayanmamalıdır; DEHB konusunda uzmanlığa sahip bir çocuk/ergen psikiyatri uzmanı ya da psikiyatrist tarafından yürütülen bir değerlendirmeyi de gerektirmektedir. Bu uzmanlar, kapsamlı bir fizik muayene ve ebeveynler ile öğretmenlerden edinilen bilgilerin değerlendirilmesiyle birlikte, çocuğun davranışını değerlendirerek tanı koymaktadır. Ayrıca, işitme ve görme sorunları, anemi, alerji, tiroit gibi tıbbi sorunlar ya da beslenme sorunları ve muhtemel gelişimsel güçlükler dışlanmalıdır.

DEBH tanısı koymada bir güçlük de, birçok belirtinin diğer durumsal/çevresel stres etmenlerinden kaynaklanabilmesi ya da diğer birçok psikiyatrik ve mental bozuklukla ortak özellikler taşımasıdır. Örneğin, okul değiştirme, bir başka bölgeye taşınma, boşanma ya da iş bulma güçlükleri gibi olayların neden olduğu belirtiler DEHB belirtileriyle karıştırılmamalıdır. Öğrenme güçlükleri, davranış sorunları, duygudurum veya anksiyete bozuklukları gibi mental bozukluklar belirtilerin potansiyel nedenleri olarak bertaraf edilmelidir. DEHB ailelerde süregelme eğilimi gösterdiğinden, ailesel tıbbi öykü çocuğun tıbbi durumuna ilişkin ipuçları verebilir.

Tanıya yardımcı olmak için, Davranış Derecelendirme Ölçekleri kullanılabilir ve ebeveynler ile öğretmenler tarafından doldurulabilir. Bu derecelendirme ölçekleri çocuğun evde ve okulda diğer çocuklara kıyasla nasıl işlev gördüğünü belirlemeye yardımcı olmaktadır.